شهرستان دیواندره پیشینه ای به قدمت کشور پهناور ایران دارد که در قدیم میران شاه نام داشت.
دیواندره در فاصله ۹۸ کیلومتری شمال سنندج با وسعت ۴۲۰۳ کیلومتر مربع و با ۱۸۵۰ متر ارتفاع از سطح دریا ، در ۴۷ درجه و یک دقیقه شرقی از نصف النهار گرینویچ و ۳۵ درجه و ۵۴ دقیقه عرض جغرافیایی قرار دارد ، که از شمال با تکاب ، از شرق با شهرستان بیجار ، از شمال غربی با سقز ، از غرب با مریوان و از جنوب با سنندج همسایه است .
شهرستان دیواندره با مساحتی معادل ۴۲۰۳ کیلومتر مربع در حدود ۱۵ % از وسعت استان کردستان را شامل می شود . این شهرستان بین ۳۴ درجه عرض شمالی و ۳۲ دقیقه و ۴۶ درجه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است .
تغییرات درجه حرارت سالانه دما از ۲۰ – تا ۳۲ + درجه می باشد . شهرستان دارای زمستان های سرد و طولانی و بهار و تابستان معتدل می باشد تعداد روزهای یخ بندان در سال برابر ۱۳۵ روز خواهد بود .
وجود آثار باستانی غار کرفتو نشانگر وجود تمدن و حیات تا دو هزار سال قبل از میلاد در این منطقه می باشد .
زبان گویش مردم کردی سورانی و دارای لهجه مخصوص می باشد . آداب و رسوم و فرهنگ مردم شهرستان برگرفته از آداب و فرهنگ آریائی ها بوده و هماهنگ با سایر ملت ایران مراسمات ملی و مذهبی را نیز برگزار می نمایند .
در شهرستان دیواندره قومیت ها و طوائفی همچون گوران ، گلباغی ، تیلکوئی ، جاف ، منمی (مندمی) برازنده ، خواجه وند ، کلهر ، زند و قاقالی وجود دارد .اما این عناوین در منطقه کم رنگ شده و صرفاً جنبه محلی داشته و هیچ گونه وجه تمایزی بین افراد نداشته و تمام اقشار همزیستی مسالمت آمیزی با هم دارند .
شهرستان دیواندره دارای سه بخش مرکزی ، کرفتو و سارال و ۹ دهستان (حومه – قراتوره – چهل چشمه – اوباتو – کانی شیرین – زرینه – سارال – کوله و حسین آباد شمالی ) می باشد . تعداد کل روستاهای تابعه شهرستان دیواندره ۱۹۴ روستا می باشد .

تاریخچه و علل پیدایش شهر دیواندره

شهرستان دیواندره در حال حاضر شامل دهستان های قراتوره ، حسین آباد شمالی ، حومه دیواندره ، چهل چشمه ، کوله و سارال است . این دهستان ها در گذشته ، سه بلوک از هجده بلوکی بوده که در زمان قاجاریه محدوده ایالت کردستان را تشکیل می داده اند . این منطقه از دیر باز محل عبور عشایر بوده و به عنوان ییلاق مورد استفاده قرار می گرفته است . شهرستان دیواندره از زمان صفویه به بعد تحت نفوذ دو شهر بزرگ استان کردستان – سنندج در جنوب و سقز در شمال – بوده است .
با تقویت راه سنندج – سقز ، به تدریج روستای دیواندره در وسط این راه ، به عنوان یک مرکز جمعیتی و بین راهی گسترش می یابد و در سال های اوایل دهه ی پنجاه شمسی به صورت یک شهر کوچک پا به عرصه ی وجود می نهد . بنابراین مهم ترین عامل در ایجاد شهر دیواندره موقعیت میان راهی آن بوده است .
در کنار این عامل با توجه به رشد اقتصادی – اجتماعی منطقه و افزایش ارزش افزوده ، ایجاد یک مرکز جمعیتی به صورت شهر برای تجمع و انباشت ثروت و مبادله کالا ضرورت می یابد . بدیهی است که این مرکز باید بهترین دسنرسی را با شهرهای بلافصل آن و بالاخص مرکز استان ، داشته باشد .
چنین نقطه سکونتی روستای دیواندره بود که از سال های دهه ی چهل به بعد روند تبدیل آن به شهر آغاز شد . در سال ۱۳۴۵ ، دیواندره یکی از بخش های شهرستان سنندج بوده و پرجمعیت ترین روستای آن دیواندره بوده که ۱۸۲۲ نفر جمعیت داشته است .

وضعیت آب و هوایی منطقه

تغییرات درجه حرارت سالانه دما از ۲۰ – تا ۳۲ + درجه می باشد . شهرستان دیواندره دارای زمستان های سرد و طولانی و بهار و تابستان معتدل می باشد . تعداد روزهای یخبندان در سال برابر ۱۳۵ روز خواهد بود . دیواندره جزء مناطق سردسیر کشور است . بارش برف و تفاوت قابل ملاحظه دما بین شب و روز از خصوصیات بارز اقلیمی منطقه است. دیواندره بین دو منطقه کاملا برفگیر و سردسیر کشور ، یکی دشت اوباتو (هه وه تو) و دیگری کانی نیمه روژ در جنوب قرار گرفته است .
رودها و واحدهای مهم آبی و چشمه سارهای حوزه شهرستان : رودخانه های فراوان در شهرستان جریان دارد ، که اکثر آنها فصلی است و از آب شدن برف ها و بارندگی های فصلی به وجود می آید . در منطقه دو رودخانه مهم و دائمی به نام های (قزل اوزن) و (یول کشتی) وجود دارد . که رودخانه قزل اوزن از ارتفاعات چهل چشمه و سارال سرچشمه می گیرد و با نام سفید رود به دریای خزر می ریزد . رودخانه یول کشتی نیز سرچشمه آن حوضه های ابگیر فلات اوباتو است که پس از طی مسیری به رود قزل اوزن می پیوندد . رودخانه (شورآب)رودخانه ای فصلی است .

شهرها و بخش ها

شهرهای تابعه : شهر دیواندره و شهر زرینه
بخش های تابعه به تفکیک دهستان مربوطه

• ۱- بخش مرکزی : (دهستان حومه – دهستان قراتوره – دهستان چهل چشمه)
• ۲- بخش کرفتو: (دهستان زرینه – دهستان کانی شیرین – دهستان اوباتو)
• ۳- بخش سارال: (سارال – کوله – حسین آباد شمالی)

وجه تسمیه

الف – دیواندره از دو کلمه دیوان + دره تشکیل شده است . دیوان یعنی جایگاه و محل قانون . عدالت و جای حل اختلافات و چون این دیوان خانه معروف گشته است .

ب – شهر زرینه : شهری که خاک و طبیعت آن مثل زر و گوهر جذابیت و لطافت داشته است .

ج – بخش کرفتو : به خاطر قرار گرفتن غار بزرگ و باستانی کرفتو و انتخاب اینعنوان بیشتر برای معرفی این آثار باستانی و عجایب ساخته دست بشر به مردم مسلمان ایران و سایر نقاط دنیا است .

د – بخش سارال: سارال نام دختر و گل خوشبویی می باشد . بخش سارال درای مراتع سرسبز و خرم و انواع گل های وحشی و گیاهان داروئی و غذائی می باشد ، وجه تسمیه آن از این نام گرفته است .

ه – بخش مرکزی: قرار گرفتن در مرکز شهرستان و کم بودن فاصله روستاها تا مرکز شهرستان وجه تسمیه بخش را می رساند .

جاذبه توریستی داخلی و خارجی شهرستان دیواندره

از مراتع موجود در منطقه می توان منابع طبیعی ، مراتع سرسبز سارال و کوه های سرسبز و آبخیز چهل چشمه را نام برد که یکی از مراتع درجه اول ایران می باشد .این مراتع در بهار بسیار دلپذیر ، سرسبز و خرم هستند . چشمه سارهای فراوانی در آنجا جریان دارد و انواع گل های وحشی و گیاهان داروئی و غذائی به وفور دیده می شود که در صورت استفاده صحیح و نظارت دولت و سرمایه گذاری می تواند یکی از جاذبه های توریستی در منطقه باشد . دیگری غار کرفتو می باشد که در حدود ۷۵ کیلومتری شمال شرقی دیواندره قرار گرفته و از انواع غارهای آهکی و طبیعی است و جاذبه های زیادی دارد .
غار کرفتو پذیرای مسافران و عاشقان به طبیعت و کاوشگران و گردشگران داخلی و خارجی می باشد . چهل چشمه و سارال نیز پذیرای گردشگران داخلی می باشد .

وضعیت فرهنگی و تاریخی

اسامی و مشخصات مراکز فرهنگی و تبلیغی مردمی، دولتی در سطح شهرستان و میزان فعالیت آنان :
در سطح شهرستان سازمان تبلیغات اسلامی ، مرکز بزرگ اسلامی و اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی وجود دارند که فعالیت گسترده ای در سطح شهرستان دارند . تعداد کتابخانه های دولتی شهرستان ۲ باب می باشد (کتابخانه شهید بهشتی و کتابخانه تربیت) و کتابخانه خصوصی در شهرستان وجود ندارد – در شهرستان دیواندره تشکل های فرهنگی و تبلیغی مردمی شامل انجمن محیط زیست ، انجمن شعر و ادب ، انجمن نمایش ، انجمن موسیقی ، صندوق رفاه دانشجویان ، انجمن مردمی پیشگیری و مبارزه با اعتیاد ، انجمن ورزشکاران در رشته های مختلف ورزشی و انجمن حفظ میراث فرهنگی وجود دارد. تعداد ۵ مرکز کانون و تجمع فرهنگی دولتی در شهرستان وجود دارد که عمده فعالیت آنها تشکیل کلاس های آموزشی ، فرهنگی و اجرای مراسمات می باشد .

اماکن تاریخی و باستانی در شهرستان بر حسب قدمت

غار و قلعه معروف کرفتو که شهرت زیادی دارد و کم نظیر می باشد و فاصله آن تا مرکز شهرستان ۷۵ کیلومتر می باشد که ۶۰ کیلومتر آن آسفالت و ۱۵ کیلومتر آن شن ریزی می باشد . قدمت این غار به دوره اشکانیان یا ۱۰۰۰ سال قبل از میلاد بر می گردد . این قلعه غار شامل ۴ طبقه و هر طبقه دارای اطاق ها ، سالن و راهروهای ارتباطی می باشد .
غار شامل دو دهنه دالان و دهلیز و حفره های متعدد اصلی و فرعی عمیق می باشد . در مسیر طولانی غار وجود حوضچه آب راکد مشاهده می شود . وجود قبرستان قدیمی در محوطه غار مربوط به قرن هفتم هجری و به موازات ارتفاع قلعه ستون زیبای آهکی به شکل نگهبان قلعه خود نمایی می کند .
غار باشقشلاق و غار قالوجه نیز در شهرستان وجود دارد .
اماکن باستانی در سطح شهرستان متشکل از ۳ بنای تاریخی :

• ۱- عمارت سالار سعید در روستا وزیر که بیشتر از ۳۰۰ سال قدمت دارد .
• ۲- حمام قدیمی پنجه سفلی که در دل خاک جای دارد و دارای خزانه و سردرهای چشم انداز خوبی می باشد .
• ۳- قلعه کهنه روستای آغاجری که بیشتراز ۲۰۰۰ سال قدمت دارد و ۴۶ تپه باستانی که شاخص آنها تپه رش در شمال غربی روستای وزیر که این اثر مربوط به هزاره اول قبل از میلاد می باشد .

تپه باستانی مرسوم به شهر سبز روستای زاغه علیا مربوط به هزاره اول قبل از میلاد می باشد و ۵۵ محوطه باستانی که قدمت تاریخی دارد محوطه باستانی کوجاری در روستای بایزید آباد و دارای سفال های متنوع که از دوران های مختلف تاریخی در ان مشاهده می گردد و همچنین منطقه باستانی بان کلک (واقع در دشت کانی نیمه روژه) مربوط به هزاره اول قبل از میلاد می باشد .

میزان با سوادی و بی سوادی را حسب جنسیت در شهرستان و جداول فراوانی تحصیلکردگان

میزان بی سوادی در شهرستان ۲۸% می باشد که ۴/۱۵ % را زنان و ۳/۱۲ % را مردان تشکیل می دهند و میزان باسوادی در سطح شهرستان ۷۲% می باشد که ۶/۳۹ % را مردان و ۴/۳۲ % آن را زنان تشکیل می دهد .

نحوه پراکندگی مراکز اموزش در سطح شهرستان
تقریبا در تمام روستاهای شهرستان دبستان و در بعضی روستاهای پر جمعیت نیز مدارس راهنمایی وجود دارد . در شهر زرینه دبیرستان و در شهر دیواندره نیز ۹ باب دبیرستان وجود دارد .

توزیع فراوانی جمعیت تحصیل کرده حسب مقادیر تحصیلی (ازابتدایی تا تحصیلات عالیه) در شهرستان
کل مقاطع تحصیل کرده در شهرستان ۷۲% می باشد که ۳۲% آن بین تکمیلی تا پنجم ابتدایی – ۱۸% آن مقاطع راهنمایی و ۱۳% آن از اول متوسطه تا فوق دیپلم و ۹% آن بین فوق دیپلم ، لیسانس ، فوق لیسانس و دکترا می باشد .

فولکلوریک ها یا فرهنگ عامه و آداب و سنت ها

آداب و رسوم و فرهنگ مردم شهرستان برگرفته از آداب و فرهنگ آریایی ها بوده و هماهنگ با سایر ملت ایران مراسمات محلی همانند مولود خوانی دراویش ، ختنه سوران ، زن به زن ، رقص کردی و مراسمات عید و ملی مذهبی را نیز برگزار می نمایند . از ویژگی های فرهنگی منطقه ویژگی قابل ستایش ، مهمان نوازی و ساده زیستن و حفظ آداب و سنن اصیل ایرانی و آریایی است . یکی از شاخص های ناپسند در منطقه که به تدریج در معرض انحلال و نابودی است فرهنگ غلط زن به زن و رقص دسته جمعی (ره ش په له ک) است که با عنایات به ارشادات و بالا رفتن سطح آگاهی مردم یکی پس از دیگری رخت از جامعه اسلامی برخواهند بست .
تعداد مراکز مختلف آموزشی اعم از دبستان و محدودیت های رژیم ستم شاهی در گذشته متاسفانه جزء شهرستان های محروم است و تا کنون مراکز آموزش عالی در شهرستان راه اندازی نشده است . تعداد دبستان و راهنمایی موجود در شهرستان ۲۵۰ باب و تعداد دبیرستان ۱۲ باب می باشد .

عشایر و قبایل منطقه دیواندره

درشهرستان دیواندره عشایری وجودندارد. درشهرستان قبایلی ازجمله
   گلباغی: ( قمری- ورمزیار کاکسوندی – چوخه رشی )
   گوران: ( قلخانی– بی بیانی – زنجیره – ریزهو)
   جاف: ( بوره که ئی – شیخ اسماعیل گلانی -مامانی – خور خور ه ئی – زخ زادی)
   تیلکو: ( دوناری – همه ویسی )
   کلهر 
   خواجه وند منمی: ( مندمی )
برازنده و وزنده وجود دارد که خود هر یک به تیره های مختلفی تقسیم می شوند . اما این عناوین در منطقه کم رنگ شده و صرفاً جنبه محلی دارند.
معروفترین عشیره منطقه طایفه گلباغی می باشد.

سران عشایر و وطوائف منطقه دیواندره

   سران طایفه گلباغی: بترتیب افتخار سنندجی ، فارس خان کاکی و عارف خان کاکی-
   سران طایفه گوران: اقا محمد مرادی سر قلعه، سرایل طایفه جاف کد خدا عباس، احمد اغه، عباس اغه و توفق اغه سران طایفه تیلکو: شیرک یار احمد سهراب، بزرگ نیک ملکه، حبیب ا… خان، علی خان حبیبی
   سران طایفه منمی (مندمی): امین دیوان
   سران طایفه برازنده: سلیم بیگ
   سران طایفه خواجه وند: سادات اقا بابا و رضا سلطان
   سران طایفه کلهر: عزیز بیگ، علی سلطان و اسد بیگ

برای دیدن خبرهای بروز و جدید دیواندره اینجا کلیک کنید

مطالب زیر را از دست ندهید

کردستان را بهتر بشناسیم

بانه کجاست؟ / اطلاعات آماری جذاب در مورد بانه

زبان و گویش مردم کردستان

دیواندره کجاست؟ / اطلاعات آماری جذاب در مورد دیواندره

هواشناسی کردستان

شما هم نظر خود را در مورد این مطلب در قسمت نظرات بنویسد بعد از تائید مدیر منتشر خواهد شد