بارانی نیوز – کردستان به‌عنوان یکی از استان‌های کمترتوسعه یافته کشور در سال‌های اخیر با پدیده مهاجرت مواجه بوده است و براساس آمارهای موجود از این نظر درجمع استان‌های مهاجرفرست قرار می‌گیرد.

درزمینه گسترش مهاجرت از روستاهای استان به مراکز شهرستان‌ها و سنندج و همچنین مهاجرت از کردستان به استان‌های دیگر یا پایتخت می‌توان به دلایل مختلفی اشاره کرد که هریک باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد.
اما در این میان در نوشته‌های درحال رشد در زمینه مطالعه مهاجرت، پاسخ به ۲سؤال نظری با این مضمون که «چرا مردم مهاجرت می‌کنند؟‌» و «تا چه مسافتی حرکت می‌کنند؟‌» توجه را به خود معطوف داشته است.

•  فرضیه رانش‌ـ کشش

یک مدل ساده برای توضیح دلایلی که چرا مردم مهاجرت می‌کنند به شکل فرضیه رانش‌ـ کشش صورت‌بندی شده است.
 این مدل به گونه‌ای شکل‌بندی شده است تا حرکت‌های انواع مهاجرت‌های داخلی روستا‌ـ روستایی، روستا‌ـ شهری و مهاجرت‌های بین‌المللی را دربرگیرد.
موضوع این‌که مردم تا چه مسافتی حرکت می‌کنند به نوبه خود به ارائه تعداد زیادی از این مدل‌ها که ازنظر آماری یا ریاضی به درجه‌های مختلفی آگاهی‌دهنده هستند، منجر شده است.
 بیشتر این صورت‌بندی‌های نظری درباره شرایط کشورهای توسعه‌یافته دنیا و به‌ویژه مهاجرت‌های شهر‌ـ شهری به کار برده شده است و تناسب آنها برای جابه‌جایی حرکت‌های مهاجرتی روستا‌ـ شهری و به‌ویژه در محیط کشورهای توسعه نیافته به ندرت مورد بررسی قرار گرفته است.

• مهاجرت روستا‌ـ شهری

اصولاً مهاجرت روستا‌ـ شهری یک انتقال اصلی از ساخت مرکزی جامعه را که در آن مردم از اجتماع‌های کوچک‌تر کشاورزی به اجتماع‌های بزرگ‌تر و عمدتاً غیرکشاورزی حرکت می‌کنند، نشان می‌دهد.
به جز این جنبه فضایی (یا افقی) حرکت، جنبه‌های اجتماعی ‌ـ اقتصادی (یا عمومی) مستلزم انتقال را نیز داریم. مهارت‌ها، نگرش‌ها و الگوهای رفتاری نیز به شکلی که مهاجران قادر به شکستن کامل زمینه روستایی‌شان شده و کاملاً به موجودیت شهری تسلیم می‌شوند، وجود دارد.
 بنابراین اساس حرکت یک انتقال دائم است. مهاجرت روستا ‌ـ شهری همچنین یک ملازم فضایی اصلی از توسعه اقتصادی به گونه‌ای است که موقعیتی را که در آن ۸۵درصد از جمعیت در روستا زندگی و کشاورزی می‌کنند و تنها درحدود ۱۵درصد در شهرها زندگی می‌کنند، برعکس می‌کند. مهاجرت روستا ‌ـ شهری جریان فضایی اجزای چنین‌کاری را نشان می‌دهد.

• سیمای مهاجرت دراستان

با تحلیل داده‌های مرکز آمار ایران از سال ۱۳۹۰ ‌ـ ۱۳۷۵ یعنی یک دوره ۱۵ساله می‌توان سیمای مهاجرت‌ها در کردستان را به این شرح بررسی کرد که نسبت مهاجرت‌ها در این استان در این دوره نشان می‌دهد از ۱۰۰درصد مهاجرت صورت گرفته، مهاجرت شهربه شهر ۳۵درصد، مهاجرت روستا به شهر ۲۹درصد، مهاجرت روستا به روستا ۱۵درصد و مهاجرت شهر به روستا ۲۲درصد را به خود اختصاص داده که حاکی از نرخ بالای جابه‌جایی میان مراکز شهری و روستا به شهر است.
براساس این داده‌ها توزیع نسبی مهاجران کردستان در فاصله ۱۳۹۰ – ۱۳۷۵ نشان می‌دهد مهاجرت‌های بین استانی ۶/۲۷درصد و مهاجرت‌های درون استانی ۴/۷۲درصد مهاجرت‌ها را به خود اختصاص داده است.
براین اساس میزان خالص مهاجرت در استان سالانه ۲۳/۴‌ـ است که حکایت از مهاجرفرستی استان در سطح بالا و مهاجرپذیری در سطح پایین دارد. این موضوع به معنی تهدید جمعیتی استان به‌عنوان یک استان مرزی و تبعات بعدی آن است.

• عوامل اصلی مهاجرت

اگر عوامل اصلی مهاجرت را به‌طورکلی تقسیم‌بندی کنیم، می‌توانیم ۲دسته از عوامل را در این جابه‌جایی در کردستان مؤثر بدانیم. گروه نخست عوامل فشار (Push Factors) شامل غیراقتصادی شدن فعالیت‌های کشاورزی، توزیع ناعادلانه زمین، رشد جمعیت و ثابت ماندن بازده تولید در بخش کشاورزی است.
گروه دوم به عوامل کششی یا جذب (Pull Factors) گفته می‌شود که شامل دوگانگی منطقه‌ای و اختصاص بیشتر منابع در بخش‌های شهری (خدمات و صنعت) و بهتر بودن سطح زندگی در مناطق شهری است. برای تجزیه و تحلیل تأثیر این ۲دسته از عوامل از شاخص‌های درآمدهای انتظاری در شهر استفاده می‌شود.

• عوامل دفع و جذب جمعیت

عوامل دفع‌کننده جمعیت که در شهرهای کوچک و روستاهای استان از دیرباز خیل نیروی کار را به مراکز شهرهای بزرگ رانده است عبارت است از: الگوی مالکیت نادرست زمین، پایین بودن سطح درآمد روستایی، نبود امکانات رفاهی متناسب (خدماتی، بهداشتی و آموزشی)، نبود امکانات بازاریابی وبالا بودن هزینه تولید.
در کنار این موارد عوامل جذب‌کننده شهری را هم داریم که همواره نیروی کار و جمعیت را در کردستان برسر دوراهی قرار می‌دهد.
این عوامل اگرچه از دیرباز به‌عنوان عامل جذب‌کننده در ایجاد پدیده مهاجرت نقش اساسی داشته است، در ۲دهه اخیر عوامل فشار مهم‌ترین عامل در مهاجرت روستاییان بوده‌است. از جمله می‌توان به توزیع غیراقتصادی زمین و حمایت نکردن از روستاییان خرده‌پا اشاره کرد.
از سال ۱۳۵۳به بعد به علت افزایش ناگهانی درآمد نفت و تعدیل در برنامه عمرانی پنجم به طرف حمایت هرچه بیشتر از بخش‌های شهری و افزایش دستمزدها و جاذبه‌های شهری به‌عنوان عوامل جذب‌کننده، سیل مهاجرت روستاییان به شهرها بیش از پیش شدت گرفت و کردستان نیز از این تغییر تأثیر پذیرفت، به‌طوری که ازمیان این ۲گروه، عوامل جذب تأثیر عمیق‌تری بر مهاجرت نیروی کار برجا گذاشت.

• نتیجه گیری

مهاجرت از روستاها به مناطق شهری در چند دهه قبل در متون مربوط به توسعه اقتصادی به‌عنوان پدیده‌ مطلوبی تلقی می‌شد. مهاجرت داخلی فرایند سریع و مطلوبی به نظر می‌رسید که در آن مازاد نیروی روستایی به تدریج از بخش کشاورزی سنتی گرفته می‌شد و برای ایجاد نیروی کار ارزان مجتمع‌های صنعتی رو به رشد به کار می‌رفت.
 این فرایند ازنظر اجتماعی مفید محسوب می‌شد، زیرا منابع انسانی را از مناطقی که غالباً محصول نهایی اجتماعی آن صفر تلقی می‌شد، به مناطقی انتقال می‌داد که نه تنها محصول نهایی آن مثبت بود، بلکه در نتیجه انباشت سرمایه و پیشرفت تکنولوژی به سرعت هم رشد می‌کرد.
در نهایت می‌توان گفت تا تأثیر نسبی سیاست‌های اقتصادی متفاوت بر ماهیت خصوصیت و حجم مهاجرت که به‌صورت کمی تعیین می‌شود و عواملی که بر تصمیم شخص در مهاجرت در مناطق مختلف اثر می‌گذارد روشن نشود، قادر به تنظیم سیاست‌هایی که به‌طور مؤثر با مشکل دوگانه رشد سریع جمعیت شهرها و افزایش حاشیه‌گرایی شهری مقابله کند، نخواهیم بود.

نویسنده: شریف سلطانیان – روزنامه همشهری کردستان

شما هم نظر خود را در مورد این مطلب در قسمت نظرات بنویسد بعد از تائید مدیر منتشر خواهد شد