شهرستان دیواندره با مساحت ۳۷۳۶کیلومتر مربع ( در حدود ۱۳% استان) درضلع شمالی استان کردستان واقع شده است و این شهرستان از شمال به شهرستان تکاب از جنوب به شهرستان سنندج از شرق به شهرستان بیجار و از غرب و جنوب غربی به شهرستان های سقز و مریوان محدود می شود. بر اساس آخرین اطلاعات تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۰این شهرستان  دارای ۲ شهر( دیواندره و زرینه)،۳بخش (مرکزی، کرفتو وسارال)، ۸ دهستان و۱۸۶ نقاط روستایی می باشد.

براساس آخرین سر شماری عمومی نفوس ومسکن در سال ۱۳۹۰ جمعیت شهرستان دیواندره در حدود ۷۸۴۸۸ نفربوده که از این تعداد۲۸۲۵۶نفر (۳۶%) در شهر و۵۲۲۳۲نفر(۶۴%)در روستا سکونت داشته اند.

مقدمه: نزاع های جمعی، یکی از آسیب های اجتماعی است که مربوط به زمان وجامعه ما نیست ودر جوامع مختلف به دلایل متعددی مثل تنوع معیشتی، تنوع فرهنگی، شدت ارتباطات درون گروهی،رقابت ارتباطات برون گروهی، نابرابری ها، محرومیت ها،و…. وجود داشته ودارد.

     نقد و بررسی ریشه و بستر نزاع های دسته جمعی در شهرستان دیواندره

تحقیقات نشان می دهد که بروز یکسری از اختلافات و حل نشدن آن به صورت ریشه ای بوده و باعث ایجاد نزاع های دسته جمعی در شهرستان دیواندره شده ریشه و بستر اولیه نزاعهای جمعی را در شهرستان دیواندره باید در تاریخ گذشته این جوامع مطالعه نمود چرا که عوامل مختلفی در شکل گیری و تداوم آن مانند آثار محیط طبیعی ، ریشه های اجتماعی ، زمینه های اقتصادی، ابعاد فرهنگی و عوامل سیاسی دخیل بوده اند. ودر سال های اخیر تا حدودی مراجع قضایی و دیگر دستگاه های ذی ربط و شوراهای حل اختلاف در برطرف کردن ریشه ای اختلافات، و کاهش میزان بروز نزاع های دسته جمعی نقش مطلوب و موثری را ایفا نموده اند. لذا با این وصف برای تحلیل کم وکیف نزاعهای جمعی و ارزیابی آن به شرح زیر بیان می گردد:

نسبت مقایسه ای نزاع : طبق آمار واطلاعات به دست آمده از تحقیقات میدانی  در مورد نزاع دسته جمعی درمیان گروه های اجتماعی شهری و روستایی، میانگین تعداد نزاعهای جمعی به نسبت افراد درگیر،  در جامعه روستایی  بیشتر از جوامع شهری بوده است.

مدت زمانی نزاع و شیوه حل و فصل و عواقب آن: بازه ی زمانی نزاعهای جمعی در شهرستان دیواندره اعم از جوامع شهری و  روستایی در برخی موارد دارای مدتی کوتاه و زود گذربوده ویا اینکه ریشه ای وپایان ناپذیرند و سالیان سال به طول می انجامد .مدت نزاع و تداوم آنها همان طورکه ذکر گردید در جامعه روستایی بیشتر از جامعه شهری است و علیرغم اینکه بیشتر نزاعهای جمعی در شهرستان، در مراجع قضایی و یا دیگر نهادهای شبه قضایی مانند پاسگاههای انتظامی و شورای حل اختلاف مطرح می شوند. در پاره ای از موارد هم با کد خدامنشی و ریش سفیدی  نزاع های دسته جمعی حل و فصل می شوند. ودر پاره ای از موارد طرفین نزاع به جای ارجاع اختلافات به مراجع قانونی ومراجع معتمد محلی سعی می کنند با پرخاشگری، خصومت، درگیری وضرب وجرح قضیه را حل کنند و بعضی معتقدند اگر خارج از مسائل قانونی قضیه را پی گیری کنند بهتر است چون می گویند اگر به مراکز انتظامی یا قضائی شکایت کنند طرف مقابل فکر می کند که آنها ترسو هستند، که این عقاید باطل مسائل ومشکلات زیادی را برای جامعه فراهم می کندوباعث چالش های برای دستگاه های متولی تأمین امنیت بویژه نیروی انتظامی شود.

انگیزه نزاع: انگیزه های مورد بررسی نزاعهای جمعی ظاهراً انگیزه های مادی بیشتر از سایر انگیزه های غیر مادی – سیاسی و ترکیبی مورد تأکید قرار دارد با این وجود پی آمد انگیزه های مادی کمتر از پی آمد انگیزه های غیر مادی (ناموسی) می باشد.

میزان خشونت : شکل غالب بروز نزاعهای جمعی در شهرستان دیواندره ستیزه جویانه و میزان خشونت در آنها از سطح بالایی برخوردار است. شدت خشونت در این نزاعها در جوامع روستایی نسبت به شهری بیشتر است به طوری که ابزار کاربردی در نزاعهای جمعی جوامع روستایی بیشتر سلاحهای سرد و گرم بوده ولی در جامعه شهری بیشتر از سلاح سرد استفاده می شود. در مجموع تعداد کمی از افراد درگیر در نزاعهای جمعی این شهرستان دارای اسلحه  ( مجوزدار و یا غیر مجوز) می باشند ولی این نسبت بر حسب نوع جوامع متفاوت بوده است، بطوری که نسبت افراد مسلح درگیر در نزاعهای جمعی جامعه روستایی بیشتراز جامعه شهری است.

پی آمد نزاع: نزاعهای جمعی در این شهرستان دارای پیامدهای مالی – جانی و اجتماعی جبران ناپذیری بوده و میزان خسارات مالی در جامعه روستایی که میزان نزاعهای جمعی و شدت خشونت آنها بیشتر است از سطح بالایی برخوردار است. تعداد جراحات و قتلها در هر نزاع جمعی از یک تا … مورد در نوسان است و میانگین تعداد، جرح و قتلها در نزاع  های جمعی در کل شهرستان۵ نفر که در جوامع شهری و روستایی آمارهای مختلفی را دارد. هر چند در برخی از موارد برای نزاعهای جمعی که در شهر اتفاق افتاده قتلی صورت نگرفته  ولی در سطح روستاها ودر اکثر نزاع های جمعی حداقل یک تا چهار نفر مورد جرح شدید و یا قتل قرارگرفته است.

این امر بیانگر میزان خشونت بیشتری است که در نزاعهای جمعی جوامع روستایی نسبت به جامع شهری نمود پیدا کرده است.همچنین نزاعهای جمعی مهمترین ناهنجاری اجتماعی و معضلی است که موجب افتراق اجتماعی و تبدیل و تغییر شکل همبستگی اجتماعی به گسست اجتماعی شده وبه دنبال آن عدم و یا کاهش مشارکت های عمومی در زمینه های مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی  با پیامدهای اجتماعی نامطلوبی چون خشونت طلبی در تعاملات اجتماعی توأم با سلب احساس امنیت روحی وروانی، بیکاری، مهاجرت، اسکان اجباری، تخریب مراتع، غارت، ناامنی و محکومیتهای کیفری و تحمیل زندان را به دنبال دارد.

دامنه نزاع : در رابطه با قلمرو نزاع همانطور که ملاحظه می شود تعداد افراد درگیر در نزاعهای جمعی در جامعه روستایی بیشتر است و این امر با خصلت برون جامعه ای بودن نزاعهای روستایی مرتبط است و در مجموع معرف وسعت دامنه نزاعهای جمعی در جامعه روستایی است.

حال با توجه به تحلیل های فوق به مطالعه اجتماعی مواردی که در ابتدای بحث از عوامل و شرایط بسترسازی نزاع یاد شده مواردی از رخداد این پدیده به شرح ذیل بیان میگردد:

     با این وجود یکدست بودن نژادی و مذهبی ودین باوری خاص در شهرستان دیواندره، ارزشهای اجتماعی وفرهنگی دینی کمرنگ شده وخشونتهای نامطلوب رفته رفته جای آن رامی گیرد.

     ازدیگرویژگی های این منطقه مخالف خوانی عده ای با اکثر مسائل موجود در منطقه است به علت اینکه قشرهای موجود از فواصل اجتماعی قابل ملاحظه ای برخوردارند، سریعتر تحت تأثیر همدیگر قرار می گیرند، که نتیجه آن همان نزاعهای غیرمنطقی است.

     احساس برتری طلبی، پرنبودن ایام فراغت، دخالتها و یا تحریک های از جوانب خوانین ویا رؤسای سابق محلی و همچنین دیررسیدن و یا تأخیرهای طولانی قوای دولتی به دلیل عدم اعلام به موقع گزارش واقعه ویا صعب العبوری و بُعد مسافتی طولانی راه و همچنین مقاومت مردم در برهه های مختلف در مقابل نیروهای دولتی به هنگام بروز اختلاف و خلاء قدرت، از جمله مسائلی است که زمینه ساز زیانهای جبران ناپذیر اختلافات و نزاع های محلی است.

     عدم آشنایی و آگاهی لازم  مردم به قوانین اسلامی و حکومتی در ارتکاب و ابراز خشونت که ازقبح انجام اینگونه اعمال بی خبرند. و اکثر آنها به عرفهای گذشته که هنوز حاکم اند پایبند بوده و مظاهر تمدن و قوانین جدید علی الخصوص در جامعه روستایی در رفتار و کردار آنها کاملاً بروز نیافته و هنوز هم پایبند رفتارهای سنتی  خود بوده و تغییر ارزشهای اجتماعی در آنها مشهود شده است.

     فرهنگ جنگ طلبی به شکل علاقه به اسلحه و مهارت فوق العاده، نمایش شجاعت و شهامت تواناییهای بدنی، سازگاری با سختیها و تن ندادن به زور، از دست ندادن اموال و افزودن آن از هر طریق ممکن به خصوص چپاول و غارت همه و همه دربه وجود آوردن نزاعهای محلی سهم عمده ای را دارند.

با توجه به بررسی های انجام شده مهمترین دلایل و عوامل در شکل گیری  نزاعها در شهرستان دیواندره به ترتیب اولویت عبارتند از:     

        ۱٫ توهین به اشخاص 

۱٫    تصرف عدوانی

۲٫    تخریب اراضی

۳٫    ضرب و جرح عمدی

۴٫    مزاحمت ملکی

۵٫    اختلافات قبلی

۶٫    اختلافات خانوادگی

۷٫    مسائل ناموسی و منکراتی

۸٫    دست یابی به به منابع آب بیشتردر کشاورزی که به دو شیوه است: (۱٫استفاده از قوه ی قهریه ۲٫ سرقت آب )

پیشنهادها:  یافته ها ی پژوهشی نشان می دهد که میزان این برخوردها در سالیان اخیرسیرصعودی داشته و هر سال بر تعداد آنها افزوده می گردد. ابعاد مختلف فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و حتی محیط طبیعی ساکنان منطقه جهت تعدیل نمودن  این رفتارها و متعادل سازی آن مشکل بوده و برای نهادینه کردن فرهنگ صلح و سازش در این جوامع راهبردها واقدامات ویژه ای لازم است که در قالب پیشنهاداتی به شرح ذیل مطرح می گردد:

* کمک گرفتن از اساتید صاحبنظران برای ارائه راهکارهای علمی و عملی ارتباط بیشتر با شوراهای اسلامی،  ریش سفیدان محلی و شوراهای حل اختلاف، استفاده از افراد صاحب نفوذ و باسواد در روستا، هماهنگی بادستگاه قضایی برای افزایش جریمه نقدی طرفین درگیر ،آموزش همگانی وایجاد اماکن ورزشی و تفریحی در کاهش بروز این اختلافات و متعاقب نزاع های دسته جمعی  می تواند نقش عمده ای را داشته باشد.

* نظر به اهمیت و تاثیر فراوان نقش افراد صاحب نام و با نفوذ طوایف در کنترل یا تشدید درگیری های طایفه ای شناسایی و ارتباط مستمر فرماندهان و مسئولان ناجا بااین افراد به عنوان یک ضرورت بیش از پیش اهمیت داده شود.

* دستگاهای رسمی مانند د ستگاه قضایی و انتظامی برای برقراری ارتباط با طرفین درگیر به ویژه افراد با نفوذ نیازمند یک رابط و واسطه مناسب می باشد که بنظر می رسد شوراهای حل اختلاف به خوبی از عهده ایفای این نقش بر می آیند لذا تقویت شوراهای مذکور انتخاب و گماردن افراد صاحب نام آگاه و خوش نام در آنها جهت افزایش اعتماد و استقبال مردم از آنها پیشنهاد می گردد.

* اجرای عملیات روانی در دنیای امروزی که به عصر ارتباطات و اطلاعات معروف شده و به باور بسیاری از کارشناسان نظامی و انتظامی نسبت به سایر عملیاتهای سخت افزاری از مزیت کیفی و تاثیر گذاری بیشتر برخوردار بوده، هزینه ها را به نحو قابل توجهی کاهش داده و از طرفی ماندگاری آثار آن به علت تاثیر گذاری بر روح و روان مردم بیشتر خواهد بود ۰ لذا شایسته است در مواقع لزوم برنامه های ویژه عملیات روانی با بهره گیری از نظر متخصصان و روانشناسان خبره تدوین و به مرحله اجرا در آید.

* اجرای برنامه های آموزشی به منظور افزایش سطح آگاهی مردم و ایجاد انگیزه در آنها برای پیگیری حقوق مربوطه از طریق مراجع قانونی و پرهیز از اقدامات خود سرانه و خارج از ضوابط تا حدود زیادی می تواند از بروز نزاع های طایفه ای پیشگیری کند ۰ تحقق این هدف مستلزم اهتمام و تشریک مساعی سازمان ها و ارگانهای مربوطه از قبیل : صدا و سیما، آموزش و پرورش، کانون فرهنگی مساجد و غیره بوده که این امر نیازمند توجه و عزم جدی مسیولین ذیربط است.

* با توجه به بافت فرهنگی و مذهبی شهرستان و علاقه و احترام مردم به روحانیت، شیوخ و  بویژه سادات شایسته است با بکارگیری این افراد  صاحب نام در شوراهای حل اختلاف، پل ارتباطی محکمی بین دستگاههای رسمی ومردم ایجادنموده  تا در موقع لزوم بتوان راحت تر از این افراد برای متقاعد سازی طرفین نزاع ها برای ترک مخاصمه و برقراری صلح و سازش استفاده نمود.

* به منظور تعامل بیشتر با شوراهای اسلامی روستاها پاسگاههای انتظامی محل پاره ای از امور مربوطه را مانند احضار و دعوت افراد مورد نظر را با هماهنگی و همکاری شوراها انجام دهند تا به این شکل نوعی مسئولیت در حوزه امنیتی برای آنها تعریف کنندونامبردگان نیز بااحساس مسئولیت در مقابل حوادث منطقه مربوطه ،همکاری و مشارکت خود را با مراجع انتظامی و امنیتی تقویت نمایند.

 * در راستای پیشگیری از وقوع نزاع های طایفه ای پرونده های مربوط به اختلافات طایفه ای قبل از آنکه وارد مرحله درگیری فیزیکی شوند به سرعت و خارج از نوبت با همکاری مسئولین ذیربط به شوراهای حل اختلافات ارجاع تا به صورت ویژه مورد رسیدگی قرار گیرند۰

* حضور نمایندگان مراجع قضایی و انتظامی در جلسات صلح و سازش طرفین علاوه بر تسریع در جریان امور انگیزه شرکت کنندگان در جلسه بویژه سران طرفین درگیر را برای خاتمه دادن به درگیری ها و اختلافات فی مابین را تقویت می کند.

* تهیه و تدوین برنامه های مدرن آموزشی دراز مدت با مشارکت کارشناسان مسائل اجتماعی و فرهنگی به منظور کم رنگ نمودن مسائل قومی و تقویت و ترویج فرهنگ صلح وسازش در جامعه و اجرا یی نمودن آن در سطوح مختلف آموزشی (ابتدایی، متوسطه و عالی )۰

* شناسایی زمینه های درگیری های بالقوه توسط دستگاههای اطلاعاتی و امنیتی ضمن مذاکره با طرفین دعوا با هدف پیشگیری از وقوع نزاع و ستیز

* از آنجا که برگزاری جلسات صلح و سازش محلی ،در بسیاری از مواردمستلزم اعطاءفرصت لازم از سوی مراجع انتظامی و قضایی بوده با هماهنگی مراجع ذیصلاح قضایی ،ضمن در اختیار قراردادن فرصت کافی به آنها در صورت درخواست آزدی افراد بازداشت شده از سوی سران طوایف، با اخذ تامین وثیقه ای مناسب، به خواسته آنها پاسخ مثبت داده شود.

* به محض شروع درگیری ها ی طایفه ای،  به ویژه درگیری های منجر به قتل ، در اسرع وقت نسبت به اعزام و استقرار عوامل انتظامی ، به تعداد کافی در محل درگیری ها به منظور مهار درگیری ها و جلوگیری از خسارات احتمالی اقدام و همزمان مذاکرات جدی با سران و افراد متنفذ طوایف تا حصول نتیجه به عمل آید۰

* با توجه به اینکه عمدتا” این نزاع ها در ۶ ماهه اول سال بیشتر از میانگین  ۶ ماه دوم سال بوده و بیشتر نزاع ها در فصول بهار و تابستان رخ می دهد؛ لذا در این مدت زمانی  لازمست مراقبت های انتظامی و برنامه های پیشگیری وتمهیدات خاص امنیتی صورت گیرد.

* اختلافات ملکی،  چنانچه سازمان ثبت اسناد و املاک اقدام به تدوین قوانین جامع تر نموده و با شفاف سازی بهتر مالکیت اراضی بالاخص با تعیین حدود و مرز بندی این اراضی، قطعاً در کاهش بروز اختلافات دسته جمعی سهم ارزنده ای را خواهد داشت.

حال با توجه به راهکارهای پیشنهادی امید است در آینده ای نه چندان دور شاهد رشد و شکوفایی و توسعه این شهرستان از لحاظ اقتصادی، فرهنگی و … باشیم.هرچند این امر مستلزم امنیت و آرامش بوده ولی می توان با کمک ابزارهای فوق الذکر شاهد نهادینه کردن فرهنگ صلح وسازش و کاهش نزاعهای جمعی در منطقه باشیم.

سیف الله کرمی – ۹۳/۱/۹ دیواندره – بارانی نیوز

شما هم نظر خود را در مورد این مطلب در قسمت نظرات بنویسد بعد از تائید مدیر منتشر خواهد شد