زبان کردی
زبان مردم کردستان، کردی است و مانند زبان فارسی در مجموعه زبان‌های گروه هند و اروپایی قرار می‌گیرد. همچنین باید گفت که زبان کردی ازنظر دستوری و نوشتاری، قواعد خاصی دارد و ادبیات کردی اکنون در بسیاری از دانشگاه‌های معتبر اروپایی و خاورمیانه تدریس می‌شود.
وسعت زیاد مناطق کردنشین، این زبان را غنی و وزن و لفظ آهنگین کلمات، عرصه شعر و ادبیات و موسیقی کردی را متاثر و ثروتمند کرده است. توجه به این اشعار تا آنجا افزایش داشته که به بسیاری از منظومه‌های کردی حدود یک سال پیش به زبان‌های مختلف ترجمه شده است.
در تقسیم‌بندی لهجه‌ها هم باید گفت که مردم سقز و بانه و بخشی از مریوان با لهجه «سورانی» و مردم سنندج، دیواندره و بخشی از مریوان و کامیاران با لهجه «اردلانی» صحبت می‌کنند.
مردم شرق استان شامل قسمت‌هایی از شهرهای قروه و بیجار نیز با لهجه ویژه‌ای که نزدیک به «کلهری» است، سخن می‌گویند و این لهجه در مناطق جنوب غربی استان که عموما شامل منطقه باستانی و سرسبز اورامان و سروآباد است به لهجه «اورامی» تبدیل می‌شود که تشابه زیادی با متن کتاب «اوستا» سروده «زرتشت» دارد.

غنای موسیقی کردی
یکی دیگر از ویژگی‌های فرهنگی کردستان، موسیقی این سرزمین است.کردستان از غنی‌ترین استان‌ها ازنظر موسیقی محسوب می‌شود و وجود گروه‌های مختلف موسیقی در استان و همچنین فعالیت استادان موسیقی در تهران و شهرهای بزرگ کشور که برخاسته از کردستان هستند، مهر تأییدی بر غنی بودن این استان در حوزه موسیقی محسوب می‌شود.
 در این استان هنر ساخت انواع سازهای موسیقی نیز به دلیل تبحر استادان و هنرمندان فعال در صنایع چوبی و نازک‌کاری در کنار استعداد موجود موسیقی جلوه ویژه‌ای دارد و این موضوع کردستان را به مهد موسیقی کشور تبدیل کرده است. اکنون بسیاری از ملودی‌ها و آهنگ‌های کردی در موسیقی اقوام خاورمیانه شنیده می‌شود که این موضوع به علت تأثیرگذاری و غنی بودن موسیقی کردی در کنار موسیقی همسایگان خود است.

تقسیم‌بندی موسیقی کردستان
موسیقی کردستان را می‌توان در ۳بخش تقسیم‌بندی کرد: نخستین بخش  موسیقی دینی است که در مراسم مولودی به مناسبت تولد پیامبراکرم(ص) یا اعیاد مذهبی و مراسم عرفانی با آواز دف و ریتم‌های متنوع اجرا می‌شود.
 دومین بخش را می‌توان موسیقی مناطق شهری نامید که ازسوی موسیقیدانان حرفه‌ای اجرا می‌شود و بیشتر این آوازها در واقع همان گورانی‌های کردی است که به همراه سازهای مختلف اجرا می‌شود.
«گورانی» از مهم‌ترین فرم‌های موسیقی کردی است و«مقام» نیز در موسیقی مناطق کردنشین جایگاه ویژه‌ای دارد و تنوع آن در مناطق مختلف دلیلی بر تکاملش طی قرون متمادی است.
سومین بخش را نیز می‌توان موسیقی روستایی و سنتی کردستان دانست که بیشتر می‌توان آن را به آوازهایی مانند «بیت»، «لاوک»، «حیران»، «سیاچمانه» و «چه پله» تقسیم‌بندی کرد.

تنوع لباس کردی
پوشاک سنتی کردی نیز که از دیگر شاخص‌های فرهنگی کردستان محسوب می‌شود، در زمره زیباترین انواع پوشاک ایرانی قرار دارد و این زیبایی، در پوشاک زنان این منطقه از تجلی بیشتری برخوردار است.
دامن‌های رنگارنگ و بلند و برخی پرچین پیراهن‌ها به همراه بخش‌های دیگر این پوشش، هر‌بیننده‌ای را مجذوب می‌کند. زیبایی لباس‌های کردی سبب شده است این پوشاک، چند بار در جشنواره‌های محلی جهان به‌عنوان لباس زیبای برتر انتخاب شود.
 تکامل لباس کردی، آن را کاملا متناسب با وضع اقلیمی این ناحیه کرده و شیوه نگرش آمیخته با احترام مردم به پوشش، سبب حفظ این لباس در دوران مختلف تاریخی شده است، به‌گونه‌ای که هنوزهم‌درصد بالایی از مردم این استان از این لباس سنتی استفاده می‌کنند و فاخرترین نوع لباس در بین مردها، همان لباس و گیوه‌های دستباف است.
هرچند لباس‌های کردی ممکن است در نگاه نخست یکسان به نظر برسد، اما هر‌منطقه و ناحیه، لباس ویژه خود را دارد و از نوع پوشش می‌توان فهمید شخصی که لباس کردی به تن دارد، متعلق به کجاست. البته ناگفته نماند که تنوع و هماهنگی زیورهای سنتی در پوشاک زنان کرد نیز زیبایی آن را دوچندان می‌کند.

جشن‌ها و مراسم ویژه
بخشی از فرهنگ مردم کردستان نیز به انواع جشن‌ها و مراسم شادی این استان بازمی گردد. نوروز مهم‌ترین و عمومی‌ترین جشن مرسوم در میان مردم کردستان است و این جشن در کل استان به‌صورت خودجوش همراه با مراسم کردی و روشن کردن آتش برگزار می‌شود.
عید سعید فطر و قربان نیز به‌عنوان اعیاد مذهبی در میان مردم کردستان دارای اهمیتی خاص هستند و روز میلاد پیامبر اکرم(ص)نیز جایگاه ویژه‌ای در میان مردم استان دارد. علاوه بر اینها جشن معراج پیامبراکرم(ص) و «شب برات» نیز جزو اعیاد این منطقه است که گرامی داشته می‌شود.
 از دیگر مراسمی که درمیان کردستانی‌ها به‌ویژه منطقه اورامان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، «عروسی پیر شالیار» است. این مراسم در هفته دوم بهمن ماه و مصادف با جشن سده طی مراحل و رسومی خاص، در روستای «اورامان تخت» برگزار می‌شود.
ادامه این جشن نیز درنیمه فصل بهار مصادف با ۱۵ اردیبهشت در محل آرامگاه پیر شالیار که در نزدیکی روستا قرار دارد تحت عنوان مراسم کومساری برگزار می‌شود. با توجه به استقبال مردم گوشه و کنار کشور، این مراسم در برنامه تورهای گردشگری استان گنجانده شده است.

صنایع دستی
صنایع دستی نیز بخشی از میراث فرهنگی است که به‌عنوان نمادی از نوع زندگی و فرهنگی یک جامعه همواره مورد توجه گردشگران به‌ویژه در بخش پایانی سفر قرار دارد.
به دلیل ویژگی زندگی سنتی در بسیاری از نقاط کردستان و استیلا نیافتن بخش صنعتی، هنوزهم صنایع دستی استان ازنظر کیفیت و گستردگی درکشور مطرح است، به‌گونه‌ای که فرش و گلیم کردستان به همراه محصولات نازک‌کاری چوب مانند تخته نرد و شطرنج شهرت جهانی پیدا کرده است.