کردستان عراق یا اقلیم کردستان، یک ناحیه کوهستانی و خودمختار در شمال کشور عراق واقع شده است. این منطقه از سوی شرق با ایران، از سوی شمال با ترکیه، و از سوی غرب با سوریه هم‌مرز می‌باشد. پایتخت کردستان عراق اربیل نام دارد که نام آن از قاعده قلب آوایی زبان کردی گرفته شده و توسط کرد‌ها به “هه‌ولیر” تلفظ می‌شود. واحد پول متداول در این منطقه دینار عراق است و زبان‌های رسمی این ناحیه شامل چند گویش نسبتاً متفاوت از زبان کردی و همچنین زبان عربی است. رئیس اقلیم کردستان عراق مسعود بارزانی است.

بارانی خبر، در خصوص جمعیت این منطقه، تاکنون آمار رسمی مربوط به تعداد جمعیت در دسترس نیست، اما برآورد‌های اخیر حکومت محلی تخمین زده‌اند که جمعیت این ناحیه حدود ۵ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر است. در کردستان عراق، علاوه بر جمعیت کرد، اقلیت‌های آشوری، ترکمن، عرب، کلدانی، ارمنی و سایر اقوام نیز زندگی می‌کنند و اکثریت ساکنان این ناحیه مسلمان سنی هستند.

در دوران حکومت بعثیان، تصمیم گرفته شد منطقه‌ای حائل در مرزهای شمالی با ایران ایجاد شود و برای این منظور از سال ۱۹۶۳ تا پایان جنگ ایران و عراق در سال ۱۹۸۸، حدود چهار هزار روستای کردنشین در این ناحیه تخریب شد. ساکنان این مناطق، حدود ۲۵ درصد از جمعیت کردنشین عراق، به‌طور اجباری به نقاط دیگر عراق تبعید شدند و در این روند ۳۰۰ هزار کرد جان خود را از دست دادند. از سال ۱۹۹۱، کردستان عراق خودمختاری دارد.

جغرافیا

کردستان عراق به عنوان یک ناحیه کوهستانی شناخته می‌شود، و کوه‌های این منطقه ارتفاع متوسطی حدود ۲۴۰۰ متر دارند. ارتفاع برخی از نقاط این اقلیم به سه هزار تا ۳۳۰۰ متر نیز می‌رسد. بخش‌های جنگلی کردستان عراق نیز در این ارتفاعات بلند واقع شده‌اند.

بلندترین قله در این منطقه ارتفاع ۳۶۱۱ متری دارد و به نام چیغی‌در (به کردی: کێغی ده‌ر) یا گاهاً هَلگورد شناخته می‌شود. در برخی منابع، معنی نام چیغی‌در به “کوه بیرونی” و در دیگر منابع به “چادر سیاه” اشاره شده است.

رودهای فراوانی از کوه‌های کردستان عراق سرچشمه گرفته و در این ناحیه جریان دارند. رودهای زاب بزرگ و زاب کوچک از شرق به غرب جریان دارند و رود دجله نیز که از ترکیه سرچشمه می‌گیرد، از طریق کردستان عراق به مناطق جنوبی‌تر عراق می‌رسد.

بزرگ‌ترین دریاچه در این منطقه، دریاچه دوکان نام دارد، و در ضمن دریاچه‌های دیگری نظیر دریاچه دهوک نیز وجود دارند.

بخش‌های غربی و جنوبی کردستان عراق چندان کوهستانی نیستند و زمین‌های آنها بیشتر به صورت تپه‌ماهور و دشت است. با این وجود، این ناحیه نسبت به بخش‌های صاف دیگر عراق سرسبزتر است.

کردستان عراق میان نه استان قرار گرفته است، که از این تعداد حکومت اقلیم کردستان بر چهار استان اربیل، سلیمانیه، دهوک، و حالا حلبچه (استان جدید) مستقل شده است. همچنین، حکومت کردستان درخواست پیوستن استان کرکوک و بخش‌های بزرگ‌تری از استان‌های نینوا، دیاله، و صلاح‌الدین و واسط را نیز اعلام کرده است.

آب و هوا

در اقلیم کردستان عراق، ماه‌های تابستان (از ژوئن تا سپتامبر) به شدت گرم و خشک می‌باشند. در ماه‌های ژوئیه و اوت، که دورهٔ گرم‌ترین ماه‌هاست، میانگین دما حدود ۳۹ تا ۴۳ درجه سانتی‌گراد است و در برخی روزها به نزدیکی ۵۰ درجه سانتی‌گراد نیز می‌رسد. پاییز در این منطقه خشک و ملایم است، با میانگین دما در ماه اکتبر بین ۲۴ و ۲۹ درجه سانتی‌گراد و در نوامبر کاهش یافته و خنک‌تر می‌شود. زمستان‌ها در این ناحیه ملایم هستند، به جز در کوه‌های بلند. میانگین دماهای بالای زمستان ۷ تا ۱۳ درجه سانتی‌گراد و میانگین دماهای پایین زمستان ۲ تا ۷ درجه سانتی‌گراد است.

تاریخچه

نام کردستان از ادغام دو واژه “کرد” و پسوند “ـستان” به دست آمده‌است که به معنای سرزمین کرد‌ها است. طبق قانون اساسی عراق، این ناحیه با نام اقلیم کردستان شناخته می‌شود.

با ورود آریاییان به دشت ایران، مناطق کردنشین امروزی ایران نیز از دوران‌های اولیه تاریخ، سکونتگاهی برای نسل‌های آریایی بوده و در حوزه فرهنگ ایرانی جای گرفته‌اند. در آن دوران، بخشی از منطقه کنونی کردستان عراق به سرزمین آشوری‌نشین تبدیل شده و بخشی از امپراتوری آشور را تشکیل می‌داد.

آشور بانیپال در سال ۶۳۳ پ.م درگذشت. شاه ایرانی ماد با حمایت از بابل درگیری را اعلام کرد و در نهایت به سقوط آشور منجر شد. هووخشتره در سال ۶۱۴ پ.م از کوه‌های زاگرس عبور کرد و با تسخیر مناطق آشوری، شهر آشور پایتخت دولت آشور را محاصره کرد. پس از سقوط آشور، نبوپلسر، پادشاه بابل، به دیدار هووخشتره رفت و در آنجا پیمان دوستی میان مادها و بابل تجدید شد. در سال ۶۱۳ پ.م شاه آشور در نینوا بود و این شهر نیز در سال ۶۱۲ پ.م تسخیر شد. نبوپلسر، رهبر بابلی‌ها، به همکاری با مادها پرداخت. در دوران‌های بعدی، این منطقه به بخشی از امپراتوری‌های هخامنشی، سلوکی، اشکانی و ساسانی تبدیل شد.

در زمان ساسانیان، ناحیه امروزی عراق به نام “سورستان” یا “دل ایرانشهر” شناخته می‌شد و طبق تقسیمات ایران آن زمان، سورستان به دوازده استان و شصت تسو (شهرستان) تقسیم شده بود. بخش بزرگتر کردستان عراق در استان شادپیروز و بخش شمال غربی آن در استان بالا قرار داشت. شهرهای بزرگ در این دوران اربیل، گرمیان (کرکوکامروزی) و آشب (عمادیه امروزی) بودند.

تا سال ۱۵۱۴ میلادی، کل منطقه کردنشین یکی از ایالات ایران بود. در جنگ چالدران که بین نیروهای شاه اسماعیل اول صفوی و سلطان سلیم اول عثمانی در سال ۱۵۱۴ میلادی صورت گرفت، بخاطر شکست ایران، بخشی از این مناطق از ایران جدا شده و به حکومت عثمانی پیوست.

امپراتوری عثمانی به مدت سال‌ها به عنوان یک ابرنیروی گسترده در گوشه‌ای از جهان، شامل سرزمین‌های عربی، آسیای صغیر و بالکان حکومت می‌کرد، تا اینکه با پایان جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی، مستقل شدن تدریجی مناطق متصرفه (کردستان عثمانی)، سرزمین‌های عربی، آسیای صغیر و بالکان آغاز گردید. پس از این حادثه، حکومت سلسله اردلان بر این نواحی حاکمیت داشت و کردستان عثمانی در نقشه جغرافیای امروزی در سه کشور ترکیه، عراق، و سوریه واقع می‌شود. پس از توافق با انگلستان، سه کشور ترکیه، عراق، و سوریه در سال ۱۹۲۳ تأسیس شدند.

تشکیل اقلیم کردستان

اقلیم کردستان در سال ۱۹۷۰ با امضاء یک پیمان بین حکومت عراق و رهبران کرد عراق به وجود آمد. مبارزات برای ایجاد یک دولت مستقل کردی در شمال عراق از دوران حکومت بریتانیا در این منطقه شروع شد و در سال ۱۹۶۱ توسط حزب دموکرات کردستان به رهبری مصطفی بارزانی آغاز شد. این فرآیند در جنگی بین کرد‌ها و دولت به اوج خود رسید، که در سال ۱۹۷۰ با امضاء توافقنامه‌ای صلح‌آمیز، حاکمیت خودمختاری به کرد‌ها اعطا شد.

توافق ناکام ماند و در سال ۱۹۷۴، یک درگیری جدید آغاز شد که منجر به شکست سریع کرد‌ها شد. در سال بعد، با تأسیس اتحادیه میهنی کردستان، شکاف در صفوف حزب دموکراتیک کردستان به وجود آمد. در دوره ۱۹۸۷-۱۹۸۸، در زمان نزدیک شدن به پایان جنگ ایران و عراق، رژیم صدام حسین عملیات خشونت آمیزی علیه کرد‌ها آغاز کرد. در عملیات انفال، حدود ۱۸۲ هزار نفر کشته شدند و بیش از ۴۰۰۰ روستا ویران شد.

سیاست “عرب‌سازی” صدام حسین منجر به ترک هزاران نفر از خانه‌های خود و جایگزینی آن‌ها با اعراب در کردستان عراق شد. بغداد در برابر شهر حلبچه از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرد و بیش از ۵۰۰۰ تن از مردم را کشت.

کردستان عراق بعد از جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ عملیاتی به نام “سرزمین خودمختاری” تجربه کرد و نیروهای غربی به منظور محافظت از کرد‌ها در برابر حملات نیروهای صدام، که منجر به آواره شدن صدها هزار نفر به کشور‌های همسایه اعمال شد، مداخله کردند. در سال ۱۹۹۲، کرد‌ها اولین پارلمان خود را انتخاب کردند و یک دولت محلی تأسیس نمودند.

فرهنگ

عراق، یک کشور با تنوع قومیت‌های بسیار است که شامل عربان با نسبت ۷۵٪-۸۰٪، کرد‌ها با نسبت ۱۵٪–۲۰٪، ترکمنان، آشوریان و … به نسبت ۵٪ می‌شود. کردان در نواحی شمال و شمال شرقی عراق، به نام کردستان، زندگی می‌کنند و از نظر فرهنگی، زبانی، و طرز پوشش با عربان تفاوت دارند. آن‌ها اکثریت بافت اقلیم کردستان را تشکیل می‌دهند و ترکمنان دومین گروه جمعیتی در این منطقه هستند، همچنین گروه‌های مسیحی از جمله آشوریان، کلدانیان، و سریانیان نیز از ساکنان کردستان عراق هستند.

روز عاشورا در کردستان عراق تعطیل رسمی است. فرهنگ کردستان عراق شباهت‌های زیادی به فرهنگ ایرانی دارد، از جمله خویشاوندی زبانی، آداب و رسوم، و جشن‌ها مانند جشن ایرانی نوروز که جشن اصلی در این منطقه نیز محسوب می‌شود. همچنین در این منطقه، اقوامی مانند ترکمن‌ها، آشوریان، ارمنی‌ها، عرب‌ها، و مندائی‌ها نیز ساکن هستند که ویژگی‌های جداگانه‌ای از نظر فرهنگی دارند.

زبان‌ها

زبان‌های رسمی در این منطقه شامل زبان‌های کردی سورانی، کردی بادینانی و عربی هستند. با این حال، اکثر مردم اقلیم کردستان توانایی مکالمه به زبان عربی را نیز دارند. زبان‌های دیگری مانند آشوری، ترکمنی، ارمنی، و مندایی نیز در این منطقه شناخته می‌شوند. لهجه بادینانی که نوعی از کردی کرمانجی است، در مناطق شمالی‌تر کردستان عراق، به ویژه در دهوک، معمول است و کردی سورانی در مناطق جنوب شرقی از جمله اربیل و سلیمانیه رایج است.

شما هم نظر خود را در مورد این مطلب در قسمت نظرات بنویسد بعد از تائید مدیر منتشر خواهد شد