با ظهور شبکه‌های اجتماعی و تسلط محتواهای کوتاه و سریع بر زندگی روزمره، فرهنگ کتابخوانی با چالشی تازه روبه‌رو شده است. آیا نسل جدید که با ویدئوهای ۳۰ ثانیه‌ای و پست‌های کوتاه رشد کرده‌اند، می‌توانند تجربه عمیق مطالعه را درک کنند؟ این مصاحبه به بررسی فرصت‌ها و تهدیدهای شبکه‌های اجتماعی برای ترویج کتابخوانی و تغییر رفتار مطالعه در عصر دیجیتال می‌پردازد.

بارانی خبر – هیوا محمدپور – دنیای امروز، بیش از هر زمان دیگری، تحت‌تأثیر تحولات دیجیتال است. شبکه‌های اجتماعی، به‌ویژه پلتفرم‌هایی مانند تیک‌تاک، اینستاگرام و یوتیوب، نه‌تنها نحوه ارتباطات ما را تغییر داده‌اند، بلکه بر عادت‌ها و رفتارهای فرهنگی ما نیز تأثیر گذاشته‌اند. در این میان، کتابخوانی، به‌عنوان یکی از اصیل‌ترین و ارزشمندترین فعالیت‌های فرهنگی بشر، با چالشی جدی روبه‌رو شده است. نسل‌های جدید، که به مصرف سریع و کوتاه‌مدت محتوا عادت کرده‌اند، چگونه با مفهوم سنتی مطالعه کتاب ارتباط برقرار می‌کنند؟ آیا شبکه‌های اجتماعی رقیبی برای کتاب‌ها هستند یا ابزاری برای ترویج مطالعه؟

امروز در این مصاحبه قصد داریم با بررسی ابعاد مختلف این موضوع، به این سوال بپردازیم که آیا در عصر ویدئوهای ۳۰ ثانیه‌ای و محتواهای گذرا، جایی برای تجربه‌های عمیق کتابخوانی باقی مانده است؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها، با دکتر نازنین معتمدی، جامعه‌شناس و پژوهشگر فرهنگ دیجیتال، و محمدرضا سعیدی، نویسنده و مروج کتابخوانی، گفت‌وگو می‌کنیم.

بارانی خبر: سپاسگزارم که وقتتان را در اختیار ما گذاشتید. می‌خواهم درباره تغییری که شبکه‌های اجتماعی در رفتار کتابخوانی نسل‌های جدید ایجاد کرده‌اند، صحبت کنیم. در ابتدا، به نظر شما، آیا شبکه‌های اجتماعی به‌طور کلی یک تهدید برای کتابخوانی محسوب می‌شوند یا می‌توانند فرصتی برای ترویج مطالعه باشند؟

  (دکتر نازنین معتمدی): سوال بسیار خوبی است. شبکه‌های اجتماعی مانند یک تیغ دو لبه هستند. از یک سو، می‌توانند باعث کاهش تمرکز، حوصله و توجه مخاطبان به متن‌های طولانی مانند کتاب شوند. از سوی دیگر، همین شبکه‌ها می‌توانند بستری برای معرفی کتاب‌های جدید، ایجاد انگیزه در افراد برای مطالعه و حتی برقراری ارتباط بین نویسندگان و خوانندگان باشند. بنابراین، تهدید یا فرصت بودن آن‌ها بستگی به نحوه استفاده ما دارد.

بارانی خبر: به کاهش تمرکز اشاره کردید. چرا فکر می‌کنید نسل جدید کمتر به خواندن کتاب‌های طولانی تمایل دارد؟

  (دکتر معتمدی): یکی از دلایل اصلی این تغییر، سبک مصرف محتوای دیجیتال است. پلتفرم‌هایی مانند تیک‌تاک و اینستاگرام محتواهایی کوتاه، سریع و بصری ارائه می‌دهند. این موضوع عادت ذهنی افراد را به دریافت سریع اطلاعات تغییر داده و آن‌ها را برای تجربه‌های عمیق‌تر، مانند مطالعه کتاب، بی‌حوصله کرده است. ذهن کاربران به سمت مصرف سطحی‌تر اطلاعات سوق داده می‌شود و این امر می‌تواند با نیاز به تمرکز طولانی‌مدت در کتابخوانی در تضاد باشد.

بارانی خبر: آیا آماری وجود دارد که نشان دهد این تغییر چقدر بر نرخ کتابخوانی تأثیر گذاشته است؟

  (محمدرضا سعیدی): بله، آمارهای متعددی نشان می‌دهند که در بسیاری از کشورها، نرخ مطالعه کتاب‌های چاپی به‌ویژه در میان جوانان کاهش یافته است. مثلاً بر اساس تحقیقی که در سال ۲۰۲۲ انجام شد، میانگین مطالعه کتاب‌های چاپی در بین نوجوانان آمریکایی نسبت به یک دهه قبل تقریباً ۳۰ درصد کاهش یافته است. البته، در مقابل، مصرف کتاب‌های صوتی یا خلاصه‌های کتاب که در پلتفرم‌های دیجیتال تبلیغ می‌شوند، افزایش یافته است. این نشان می‌دهد که نحوه مطالعه تغییر کرده، نه اینکه علاقه به مطالعه کاملاً از بین رفته باشد.

بارانی خبر: آیا این تغییر شکل مطالعه به معنای از بین رفتن عمق در یادگیری و اندیشه نیست؟

  (سعیدی): این نگرانی وجود دارد. مطالعه کتاب به‌صورت سنتی معمولاً به تفکر انتقادی، درک عمیق و توانایی ارتباط‌سازی ایده‌ها کمک می‌کند. اگر افراد بیشتر به مصرف سریع محتوا عادت کنند، ممکن است توانایی خود را در این زمینه‌ها کاهش دهند. البته، ما می‌توانیم از فناوری برای بازگرداندن عمق به مطالعه استفاده کنیم، مثلاً با تولید محتوای جذاب درباره کتاب‌ها در قالب ویدئوهای کوتاه یا پادکست.

بارانی خبر: برخی معتقدند که شبکه‌های اجتماعی فرهنگ کتابخوانی را ساده‌انگارانه کرده‌اند. برای مثال، ویدئوهای خلاصه‌سازی کتاب‌ها که محتوای آن‌ها را در چند دقیقه ارائه می‌دهند. آیا این نوع مصرف کتاب به کتابخوانی واقعی آسیب نمی‌زند؟

  (دکتر معتمدی): این‌که این خلاصه‌سازی‌ها به کتابخوانی آسیب می‌زنند یا نه، به نگرش فرد بستگی دارد. برای برخی، این ویدئوها می‌توانند پلی باشند به سوی مطالعه کامل یک کتاب. اما برای دیگران، ممکن است جایگزینی سطحی برای تجربه عمیق کتاب باشند. این نوع مصرف بیشتر اطلاعات عمومی ارائه می‌دهد تا درک کامل و عمیق.

بارانی خبر: آیا پلتفرم‌های اجتماعی می‌توانند به نویسندگان و ناشران کمک کنند؟

  (سعیدی): قطعاً. شبکه‌های اجتماعی یک فرصت بزرگ برای نویسندگان و ناشران هستند. این فضاها امکان دسترسی به مخاطبان گسترده‌تر و معرفی کتاب به گروه‌های هدف خاص را فراهم می‌کنند. کمپین‌های معرفی کتاب، جلسات آنلاین پرسش و پاسخ با نویسندگان و حتی تولید محتوای خلاقانه درباره کتاب‌ها، ابزارهایی قدرتمند در این حوزه هستند.

بارانی خبر: به نظر شما، نویسندگان چگونه می‌توانند از این فرصت بهره‌برداری کنند؟

  (سعیدی): نویسندگان باید مهارت‌های بازاریابی دیجیتال را یاد بگیرند. حضور فعال در شبکه‌های اجتماعی، تولید محتوای بصری جذاب مانند کلیپ‌های ویدئویی درباره فرآیند نوشتن، و حتی به اشتراک‌گذاری بخش‌هایی از کتاب‌های خود، می‌توانند مخاطبان بیشتری را به سمت کتاب‌هایشان جذب کنند.

بارانی خبر: آیا مطالعه به سبک سنتی، با همه این تغییرات، می‌تواند همچنان جایگاه خود را حفظ کند؟

(دکتر معتمدی): مطالعه سنتی شاید در بین نسل‌های جدید کمرنگ‌تر شود، اما کاملاً از بین نخواهد رفت. همان‌طور که علاقه به نوستالژی در بخش‌های دیگر فرهنگ دیده می‌شود، احتمالاً مطالعه سنتی نیز همچنان مخاطبان وفادار خود را خواهد داشت. چالش اصلی این است که این شکل از مطالعه را با روش‌های نوین ترویج دهیم و آن را به تجربه‌ای جذاب تبدیل کنیم.

بارانی خبر: به‌عنوان آخرین سوال، چه توصیه‌ای به والدین و معلمان برای حفظ عادت کتابخوانی در نسل‌های جوان دارید؟

(سعیدی): مهم‌ترین نکته، الگوسازی است. اگر والدین و معلمان خودشان اهل مطالعه باشند، احتمالاً کودکان و نوجوانان نیز به این عادت علاقه‌مند می‌شوند. همچنین، باید از ابزارهای جذاب مانند کتاب‌های تصویری، کتاب‌های صوتی یا حتی برنامه‌های مرتبط با کتاب در شبکه‌های اجتماعی استفاده کرد. ایجاد فضای مثبت و خلاقانه برای مطالعه، بهترین راه برای حفظ این عادت ارزشمند است.

بارانی خبر: سپاسگزارم از وقت و دیدگاه‌های ارزشمندتان. امیدوارم این گفت‌وگو بتواند نگاه عمیق‌تری به موضوع تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر کتابخوانی ارائه دهد.

 : من هم سپاسگزارم. امیدوارم این بحث‌ها زمینه‌ساز ارتقای فرهنگ مطالعه در جامعه باشد.

شما هم نظر خود را در مورد این مطلب در قسمت نظرات بنویسد بعد از تائید مدیر منتشر خواهد شد