برای اشاعه فرهنگ کارآفرینی در جامعه چه باید کرد تا جوانان فقط به فکر دنبال کردن شغل دولتی نباشند؟
دراین باره نظرها و پیشنهادهای بسیاری می‌توان ارائه داد، اما به نظرم باید ۲ دیدگاه تغییر کند تا بتوان جوانان را به سوی کارآفرینی در کشور و به‌ویژه کردستان سوق داد. در مرحله نخست دولت باید از تصدیگری اقتصادی دست بردارد و سیاست‌های اصل ۴۴ را واقعا اجرا کند. به بیان دیگر دولت باید چرخه اقتصاد را به بخش خصوصی واگذار کند. این همان اتفاقی است که در کشوری مانند کره جنوبی افتاد. در مرحله بعدی نیز تفکر کارآفرینی باید در جامعه القا شود که برای این کار باید ابتدا آموزش کارآفرینی را در همه مقاطع تحصیلی و سنی آغاز کرد و همچنین موانع و بروکراسی‌های اداری را کاهش داد.

برای سوق دادن جامعه به سوی کارآفرینی چه زیرساخت‌هایی باید وجود داشته باشد؟
کارآفرینی براساس ویژگی‌های روانشناختی و جامعه شناختی (رفتاری) انجام می‌شود. ویژگی‌های روانشناختی یا روانشناسی از عوامل درونی است و از آن می‌توان به داشتن روحیه مثبت، خودکنترلی درونی، استقلال‌طلبی، حس شکست ناپذیری، اعتماد به نفس، مسئولیت پذیری، خلاقیت و نوآوری و توفیق طلبی اشاره کرد. این ویژگی‌ها باید در افراد شناسایی شود و برای رشد و بروز آنها اقدام کرد.
از ویژگی‌های رفتاری یا جامعه شناختی که عوامل بیرونی محسوب می‌شود نیز می‌توان به نقش جایگاه اجتماعی افراد در جامعه، نارضایتی یا کسب تجربه از مشاغل قبلی، تشویق‌ها و انگیزه‌های دولتی، آموزش و تسهیم دانش اشاره کرد. بنابراین دولت باید نسبت به رفع موانع کارآفرینی مانند کاغذبازی اداری تلاش کند و همچنین با پرداخت تسهیلات کم بهره‌و بلندمدت، افزایش مشوق‌ها، کاهش یا تخفیف عوارض مالیاتی، تضمین خرید محصولات و خدمات و حمایت از صادرات کالا و خدمات زمینه سوق دادن مردم به سوی کارآفرینی را فراهم کند.

دولت در کارآفرین کردن جوانان چه نقشی برعهده دارد؟
در درجه نخست، تغییر دیدگاه خود دولت در کارآفرین کردن جوانان مؤثر است. تا زمانی که دولت هم مجری طرح‌های اقتصادی باشد و هم ناظر این موضوع، اتفاق ویژه ای در این حوزه رخ نمی‌دهد. بنابراین باید از جذبه اشتغال‌های دولتی کاست و موفقیت‌های بخش خصوصی، کارآفرینان و سرمایه‌گذاران و صاحبان کسب و کار‌های کوچک در بخش خصوصی را به جامعه معرفی کرد تا انگیزه جوانان برای سوق به کارآفرینی بیشتر شود، همان‌طور که در بسیاری از کشورهای مترقی بیش از ۸۰‌درصد از چرخه اقتصادی در دست کارآفرینان و صاحبان کسب و کار‌های کوچک و متوسط است.

مزایای کارآفرینی برای شخص یا جامعه چیست؟
به قول «شومپیتر» (پدر علم کارآفرینی) کارآفرین نیروی محرکه موتور توسعه اقتصادی است. «پیتر دراکر» نیز معتقد است که کارآفرینی یعنی به حداکثر رساندن استفاده از فرصت‌ها. بنابراین کارآفرین فردی است که از فرصت‌های ایجاد شده استفاده می‌کند و به کمک منابع مالی و انسانی به‌صورت فردی یا سیستمی، یک کسب و کار راه‌اندازی کرده و با طرح کسب و کار یا برنامه‌ریزی راهبردی، آن را به سمت جلو هدایت می‌کند و درنهایت، منجر به ایجاد اشتغال و ثروت‌آفرینی در جامعه می‌شود.

به‌عنوان کارشناس این حوزه، ظرفیت‌های کردستان برای کارآفرینی را در چه حوزه‌هایی می‌بینید؟
کردستان در زمینه منابع طبیعی و خدادادی، فرصت‌های زیادی برای خلاقیت، نوآوری و کارآفرینی دارد، اما فرصت‌های غیرطبیعی که دولت‌بانی و باعث آن باشد، آن‌چنان در کردستان به چشم نمی‌خورد. سرمایه‌گذاران کمتری نیز جرأت قبول ریسک را در این استان دارند و به همین دلیل نیز تعداد کارخانه‌ها و تولیدی‌های معتبر و صاحب برند در این استان زیاد نیست.
معادن غنی سنگ و طلا، زمین‌های حاصلخیز کشاورزی، وجود منابع آبی بی نظیر از جمله زریوار مریوان، سراب قروه و رودخانه سیروان، صنایع دستی متعدد و متنوع، وجود مراتع و منابع طبیعی بکر و همچنین وجود مناطق گردشگری از ظرفیت‌هایی است که کارآفرینان می‌توانند از آن نهایت استفاده را ببرند. کارآفرینان کردستانی می‌توانند در زمینه تولید خوشه‌های صنعتی و کشاورزی، گردشگری، صنایع تبدیلی و فراوری محصولات کشاورزی و معدنی، صنایع دستی و فرش دستباف و پرورش ماهی اقدام کنند.

بسیاری از مدیران، کارآفرینی را با سرمایه‌ مالی می‌سنجند. به نظر شما برای کارآفرین شدن، باید سرمایه زیاد داشت یا ایده خوب؟
قطعا همزمانی سرمایه با ایده خوب، مدینه فاضله است، اما این حالت کمتر اتفاق می‌افتد. گاهی سرمایه وجود دارد، اما ایده ای درمیان نیست و گاهی نیز ایده وجود دارد، اما سرمایه ای در کار نیست. چنانچه ایده خوب یا فرصتی مغتنم کسب شود، می‌توان به راه‌های مختلف یا از طریق جذب سرمایه‌گذار، دریافت تسهیلات یا مشارکت با افراد دیگر، آن ایده را عملیاتی کرد.
 موضوع مهم این است که برای این ایده طرح توجیهی یا طرح کسب و کار (Business Plan) نوشته شود که بتواند کارشناس بانک یا سرمایه‌گذار یا شرکای احتمالی را برای همکاری قانع کند. بیشتر کارآفرینان ملی و جهانی سرمایه اولیه ای برای کارآفرینی نداشته‌اند. کارآفرینان معمولا خود ایجاد ثروت کرده‌اند. پس به نظرم برای کارآفرین شدن، داشتن ایده خوب ارجحیت دارد.

چه تفاوتی میان کارآفرین، خلاق، نوآور، مخترع، سرمایه‌گذار و مدیر وجود دارد؟  
 خلاقیت یعنی ایده یا اندیشه‌ای که برای انجام یک عمل جدید، به ذهن خطور می‌کند و اگر یک مدل یا نمونه از این ایده ایجاد شود، اختراع نامیده می‌شود. درصورتی که اختراع ایجاد شده به تولید انبوه برسد و همه جامعه از آن بهره‌مند شوند، در کالا و خدمات، نوآوری انجام شده است.
دراین میان کارآفرین فردی است که مخاطرات یک فعالیت اقتصادی را تقبل، اداره و مدیریت می‌کند و درواقع با خلاقیت و نوآوری در کالا و خدمات، سبب ایجاد حرکت اقتصادی در جامعه شده و منشأ اشتغال و بهره‌وری اقتصادی می‌شود. حال، کارآفرین ممکن است خود هم مدیر باشد و هم سرمایه‌گذار، اما برعکس کمتر اتفاق می‌افتد. مدیر موفق حفظ منابع می‌کند، درصورتی که کارآفرین موفق، ایجاد منابع می‌کند.

فرهنگ کارآفرینی در کردستان وجود دارد؟
فرهنگ کارآفرینی یک پدیده اجتماعی و متشکل از رفتارهای اکتسابی است که باید به‌صورت یک تفکر درجامعه نهادینه شود، اما این تفکر به دلیل موضوع‌های مختلف از جمله عقب ماندگی نسبت به سایر استان‌ها به‌ویژه ازنظر اقتصادی، فعلا در کردستان وجود ندارد. بیشتر جوانان وفارغ التحصیلان کردستانی به جذب در سازمان‌های دولتی و نیمه دولتی تمایل دارند. پس باید دولت با کاهش ریسک‌های ناشی از سرمایه‌گذاری و کارآفرینی و همچنین کاهش موانع اداری و کاغذبازی‌های بیهوده، نسبت به آموزش فراگیر کارآفرینی و حمایت گسترده از صاحبان مشاغل خرد و درشت با افزایش مشوق‌های لازم، تفکر کارآفرینی را در استان حاکم کند.