آنچه که تهدیدی در رابطه با سکونتگاه های روستایی محسوب می شود این است که ســالانه تعداد زیادی روستا از لیست روستاهای موجود در شناسنامه آبادی های کشور حذف می گردند و یا به لیست شهرها می پیوندند و یا اینکه خالی از سکنه می گردند

ده، بنا به تعریف از واژه «دهیو» به معنای سرزمین و کشور گرفته شده اســت. بر این اســاس، ده و قریه سکونتگاه و جامعه ای شــناخته می شود کوچک، که نسبت به روســتا مفهوم محدودتری دارد و یک واحد معیشتی است که در یک فضای جغرافیایی مستقر شده، شکل گرفته باشد، در حالی که روستا شامل ده یا قریه ای است، همراه با مزارع و باغات و پوشــش طبیعی اطراف آن. بنابراین تعریف، ده و قریه ممکن است بر مبنای کشــاورزی نباشد، یعنی ساکنان آن، زارع، برزگر، کشاورز و دامدار روســتایی نباشــند، بلکه معیشت آنان بر بنیان ســایر فعالیت ها استوار باشد، مثل خدمات، صنایع دستی، استخراج معدن، بهره وری از آب معدنی، صیادی و نظایر آن که در این صورت به ساکنان آن دهاتی گفته می شــود، ولی اگر این واحد معیشت با بهره وری از فضاها یا فعالیت های کشاورزی همراه باشد، روستا نامیده می شود.

همچنین طبــق قانون اصلاحات ارضی، ده یا قریه عبارت اســت از یک مرکز جمعیــت و محــل ســکونت و کار تعدادی خانــوار کــه در اراضی آن به عملیات کشاورزی اشتغال داشته و درآمد اکثریت آنها از طریق کشاورزی حاصــل می شــود و عرفاً در محل ده یا قریه شــناخته می شــود. و بنا به تعریف مرکز آمار ایران، روســتا عبارت اســت از سکونتگاهی که تولید غالب آن کشاورزی و دامپروری بوده و جمعیت آن حداکثر ۵۰۰۰ نفر باشد.

از منظر اقتصادی و جامعه شناسی تفاوت های بسیاری در میان مناطق روستایی و شهری وجود دارد که از آن جمله می توان به مسائلی همچون: روستا محل زندگی روســتائیان اســت و به چرخه زندگی کشاورزی گره خورده است  لیکن اقتصاد مناطق شهری آنان ریشه در صنعت و تجارت دارد، روستا یک اجتماع صمیمی از خویشــاوندان است این در حالیست که شهر جایگاه توده جمعیت است، فرهنگ روســتا ساده است و سنتی و این در حالی است که شهرها مرکز هنرها و علوم و ترکیبات پیچیده توســعه فرهنگی هستند، اداره بسیاری از مناطق روستایی در طول تاریخی و نیز در حال حاضر در بسیاری از مناطق روستایی کشور بر مبنای دمکراسی بدوی و تسلط بیش از بیش ریش سفیدان و کداخدایی مابانه می باشد که این می تواند به نوعی تفاوت ساختار سیاسی مناطق شهری و روستایی را نشان دهد. همچنین  در این رابطه در اندیشه ی ماکس وبر، جامعه شناس مشهور آلمانی، شهر از دوران قرون وسطی به بعد مرکز توسعه ی فردگرایی است. در معاملات بازرگانی و اقتصادی افراد با حقوقی یکسان و مساوی با یکدیگر قرارداد میبندند و در قبال همدیگر از حقوق و تعهّدات یکسانی برخوردارند. فردگرایی که از بسیاری جهات، با تخصّصی شدن محیط شهری گسترش می یابد، در واقع خصلت ویژه ی شهر است.

حال با توجه به مباحث فوق در رابطه با توجه به سکونتگاه های روستایی به عنوان محرک توسعه در استان می توان به برنامه توسعه کشور در این رابطه اشاره کرد که بر این مبنا بهره گیری از قابلیت های محیطــی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مناطق روستایی کشور از طریق توسعه منابع انسانی، تنوع بخشی به فعالیت های اقتصادی، ســاماندهی نظام ارائه خدمات سطح بندی شده و اصلاح نظام برنامه ریزی توسعه روستایی با تأکید بر افزایش هماهنگی و محلی نمودن فرآیند آن(ماده ۷۵ برنامه چهارم توسعه). و همچنین ارتقای شاخص های توسعه روستایی و عشایری از طریق سیاستگذاری، برنامه ریزی، راهبری و نظارت در امور توســعه روســتایی زیر نظر رئیس جمهور و تأمین اعتبار صددرصد(ماده ۱۹ برنامه چهارم توسعه). و همچنین ماده ۲۷ برنامه ششم توسعه که بر مبنایی آن دولت موظف است به منظور تحقق سیاستهای کلی برنامه و اقتصاد مقاومتی، شناسایی و بهره برداری از ظرفیتهای موجود در نواحی روستایی وارتقای منزلت اجتماعی روستاییان و جایگاه روستاها در اقتصاد ملی و ایجاد بستر لازم برای شکوفایی و پیشرفت عدالت محور روستاها اقداماتی را درقالب بودجه های سنواتی انجام دهد.

اصلاحات اراضی در واقع در شرایطی با موفقیت به انجام می رسد که نظم سنتی حاکم را به نوعی فرو پاشد و نظم نوینی را جانشین آن کند این درحالیست که اصلاحات اراضی در بسیاری از کشورهای جهان سوم از جمله ایران نتوانست چنین رویکردی را به جامعه تزریق کند لذا این عامل به نوعی مزید بر علت شد تا توسعه روستایی و کشاورزی در اکثر کشورهای جهان سوم از جمله ایران بی نتیجه بماند.

موضوع مدیریت روستایی در ایران به عنوان یکی از مؤلفه های اساسی برای نیل به توسعه روستایی، متأثر از راهبردهای کلان ملی و نیز رهیافت های موجود در زمینه ی مدیریت است و برای روستا و روستائیان که به گفته لمپتون اساس حیات اجتماعی ایران بر آنها استوار بوده، حائز اهمیت است. در ایران طىّ چند دهه ی گذشته و شاید در یکصد سال اخیر، گره مدیریت روستایى در ابعاد سیاسى، اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى یکى از مهمترین و حسّاسترین معضل ها و چالش های برنامه ریزان و متخصّصین بوده است.

در واقع توسعه روستایی مفهوم مهمی در توسعه ملی است. روستا به عنوان مجتمع های زیستی و بستر اصلی فعالیتهای زراعی تبلور حیات اقتصادی-اجتماعی کشورمان هستند که با چالشهای متعددی روبرو هستند، از جمله کم سوادی کشاورزان، درآمد کم و بیکاری فصلی، ماشینی نبودن فعالیتها و… در چند دهه اخیر توسعه و آبادانی روستایی همواره یکی از دغدغه های اصلی توسعه ملی و منطقه ای بوده است. جامعه روستایی نه یک جامعه حاشیه­ای در نظام اقتصادی، بلکه یکی از ارکان مهم در توسعه کشورها تعریف شده است.

بروز بحرانهای محیطی مانند کم آبی در جوامع روستایی، موجب زوال مهمتـرین رکـن اقتصـادی و بزرگتـرین منبـع درآمـد خانوارهای روستایی یعنی بخش کشاورزی می شود. با از بین رفتن کشاورزی، بیکاری افـزایش یافتـه و اقتصـاد روسـتایی ناپایـدار میشود. لذا با این تفاسیر امروزه موضوع پایداری، سرلوحه تمامی برنامه هـا و فعالیتهای توسعه روستایی است.بنابراین، پایــداری نظــام اقتصادی در مناطق روستایی <به معنی تقویـت مبـانی اقتصاد و دستیابی به امنیت اقتصادی از نظر دسترسـی به معیشت پایدار، در امور مستمر و بـا ثبـات، اشـتغال سودمند و منابع مالی قابل اتکـا و در نهایـت، فنـاوری مقتضی و همساز با محیط و بـا بهـرهبـرداری از منـابع انسانی است>. عامل اصلی پایـداری اقتصـاد روسـتایی، توانمندسـازی روستاییان و نظام تولید روستایی، تنوع تولیـد و ثبـات قیمت محصولات، رشد مداوم تولید، کنترل و مقاومـت در برابر عوامل مخرب طبیعی است.از مهمترین عواملی که در ایجاد پایـداری اقتصادی در روستاها بسیار مؤثرئ کاریسـت، سیاسـت تنوع بخشی اقتصادی است. بخش غیرزراعی موجب تغییر ساختار و افزایش بهره وری اجتماعی میشود و باعث گسـترش بازار محصولات کشاورزی میشود. لذا باید در بحث توسعه روستایی راهبردی تحت عنوان متنوع سازی فعالیتهای اقتصادی اتخاذ نمود.

استان کردستان بر اساس آخرین داده های سالنامه آماری ۱۳۹۶، دارای ۱۶۷۷ آبادی دارای سکنه است که این می تواند به عنوان یک پتانسیل بالقوه در نظر گرفته شود چرا که تنوع محیطی و آب و هوایی روستاها در این استان می تواند نمود واقعی یکی از این پتانسیل ها توسعه یعنی گردشگری باشد، که در واقع همان بازخورد  متنوع سازی فعالیتهای اقتصادی است. چرا که صنعت گردشگری در فضاهای روسـتایی بـه عنـوان رویکـرد و فعـالیتی مکمـل، بـا توجـه بـه ظرفیـت های طبیعی و فرهنگی موجـود قـادر اسـت بـرای ارتقـای کیفیـت زنـدگی سـاکنان نـواحی روسـتایی، تجدید حیات روستاها و در نهایـت توسـعه پایـدار روسـتایی نقـش اساسـی ایفـا کنـد. بسیاری از برنامه ریزان و سیاستگذاران توسعه از فعالیتهای گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه پایـدار یاد میکنند. زمانی که شرایط ملی یا بین المللی اجازه گسـترش و توسـعه ی گردشـگری بـین المللـی را ندهـد، توسعه ی داخلی به ویژه در مناطق توسعه نیافته و محروم می تواند نقش مهمی در توسعه ی این منـاطق داشـته باشد که این همان توسعه درون زاست که مقام معظم رهبری در مباحث توسعه ای اقتصاد کشور دایما بدان تاکید می نمایند. در واقع توسعه ی گردشگری و توسعه ی روستایی دو عامل مرتبط به هم بـوده که توسعه هر کدام بـر دیگـری اثـری مثبـت دارد. بسیاری از صاحب نظران بر این باورند که گردشگری روستایی می تواند نقش بسیار مهمی در متنـوع سازی اقتصاد روستایی، بهبود زیرساختها و افزایش امکان جمعیت پذیری سکونتگاهها داشته باشد و در کنار سـایر فعالیـت هـای روسـتایی، فرصتهای شغلی متعددی را ایجاد کند.

اما آنچه که تهدیدی در رابطه با سکونتگاه های روستایی محسوب می شود این است که ســالانه تعداد زیادی روستا از لیست روستاهای موجود در شناسنامه آبادی های کشور حذف می گردند و یا به لیست شهرها می پیوندند و یا اینکه خالی از سکنه می گردند، همچنین تهدید دیگری که جایگاه سکونتگاه های روستایی را به خطر انداخته است پدیده مهاجرت است، این پدیده از نظر رشد کمی  شاید در برهه ای از زمان عامل رشد در سطح یک منطقه آن هم به واسطه مهاجرت افراد ساکن در یک روستا(مبدا) به شهر یا روستاهای بزرگتر (مقصد)گردد که نتیجه عملکرد افراد روستایی مهاجر در (مقصد) گردد لیکن در واقع مهاجرت روستایی مانعی برای توسعه است. پدیده مهاجرت روستا-شهری پدیده ای است که در فرآیند صنعتی شدن کشورها ظاهر شده و بسیاری از تحولات اجتماعی-فضایی جوامع ناشی از این پدیده است. از آنجا که مهاجرت و چگونگی توزیع مجدد جمعیت یکی از اساسی ترین عواملی است که سیاست گذاران اقتصادی-اجتماعی برای کنترل جمعیت و جهت دادن به جابجایی های جمعیتی و نیز هدایت جمعیت به سوی قطب های اقتصادی به آن توجه دارند در ایران همراه با صنعتی شدن شهرها، جوانان زیادی برای پیدا کردن شغل های صنعتی و خدماتی از روستا به شهر مهاجرت کردند که استان کردستان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و بر اساس اطلاعات مرکز آمار در سال ۱۳۹۵ و سالنامه آماری استان رقم خالص مهاجرت در سطح استان برابر با ۱۱۶۶۱- نفر که نشان از پدیده مهاجر فرستی استان دارد و رقم خالص مهاجرتی در استان منفی می باشد.  از جمله پیامدهای ناگوار این پدیده بر هم خورد تعادل نسبت جنسیتی در روستاها می باشد که خود می تواند منشا بزهکاری ها و آسیب های اجتماعی در این حوزه گردد. و در دهه های اخیر در برخی از روستاهای ایران به دلیل مهاجرت مردان شاهد آن هستیم که روستاها بافت زنانه پیدا کرده اند که خود منجر به مشکلات و آسیب های اجتماعی بسیار خواهد شد.

کنعان صالحی – کارشناس ارشد برنامه ریزی آمایش سرزمین

شما هم نظر خود را در مورد این مطلب در قسمت نظرات بنویسد بعد از تائید مدیر منتشر خواهد شد