ریزگردها مهمان ناخوانده ای هستند که این روزها آسمان کردستان را غبارآلود کرده اند. مهمانی که پیامدهای مخربی بر محیط زیست و سلامت انسان برجای می گذارد. در حال حاضر یک ششم از خشکی های زمین در معرض این ریزگردها قرار دارد.

در سال جاری شاهد وجود ریزگردها و آلودگی هوای بیشتر نسبت به سال گذشته در کردستان بوده ایم که چندین بار موجب تعطیلی ادارات و مدارس شده است. بسیاری از مردم اطلاعی از منشا ریزگردها ندارند و گاها نیز شایعات مختلفی در مورد ایجاد این نوع ریزگردها در فضای مجازی و واقعی منتشر شده است. در این ارتباط با این موضوع و اینکه منشا این ریزگردها کجاست با هاشم حسینی دکتری جغرافیای طبیعی (ژئومورفولوژی و مدیریت محیط) و مسئول مرکز هواشناسی زرینه به گفت و گو نشستیم که در ادامه می خوانیم.

ریزگرد چیست و چه زمانی منطقه ما را تحت تاثیر قرار می دهد؟

ریزگرد یا Dust با طوفان شن و ماسه یا همان sand storm متفاوت است. قطر ذرات ریزگردها از ذراتی که در طوفان های شن و طوفان های محلی وجود دارند معمولا ریزتر است. بنابراین به صورت معلق در جو قرار می گیرد و سپس توسط جریان های غالب اتمسفر جابجا می شود. از لحاظ پیشروی ریزگردها می توانند هزاران کیلومتر جابجا شوند در حالی که طوفان ها به این شکل نیستند و به صورت محلی یا چند صد کیلومتر جابجا می شوند.

همزمان با پسروی جریانات جوی شمالی و شمال غرب و پیشروی جریان های جوی جنوبی به سمت عرض جغرافیایی بالاتر، راه برای نفوذ ریزگردها در اوایل فصل بهار به کشور ایران و مناطق شمالی آن نیز باز می شود. پس الگوی غالب حرکات جوی در اتمسفر که مهمترین پارامتر جابجایی رطوبت می باشد، عامل حرکت ریزگردها به عرض های جغرافیایی بالاتر نیز خواهند بود.

این اتفاق می تواند همزمان با شار رطوبت نیز صورت گیرد که در این صورت بارش های گل آلود را تجربه خواهیم کرد.

شایعات مختلفی در مورد نحوه ورود ریزگردها به کشور هستیم، منشا این ریزگردهایی که هوا را آلوده می کند کجاست؟

ریزگردها یکی از پدیده های مخربی است که هم اکنون تقریبا یک ششم خشکی های زمین را در معرض تاثیرات خود قرار داده است.

عمده ترین تراکم این ریزگردها به لحاظ جغرافیایی در نیمه شمالی قاره آفریقا و جنوب غرب و غرب آسیا قرار گرفته است. بنابراین منشاء ریزگردها عمدتا از کمربندهای نیمه خشک و خشک جنب حاره برمی خیزد که بیابان ها و مناطقی را دربر می گیرد که از لحاظ پوشش گیاهی فقیر می باشند. پس در کنار خاورمیانه و شمال آفریقا بخشی از چین و مغولستان و استرالیا و آمریکا نیز درگیر این پدیده می باشند. اما مهمترین کانون انتشار آن مربوط به خاورمیانه و شمال آفریقاست. این ریزگردها در اثر تلاطم جو و عبور جریانات آن به سمت پیرامون منتشر می گردند. ریزگردها گاهی تا حوالی جنب قطبی توسط جریانات جوی پیشروی می کنند.

چرا در گذشته خبری از این ریزگردها نبود؟

ریزگردها پدیده ای هستند که از دیرباز در محیط های خشک و نیمه خشک زمین کانون انتشار بوده اند و بخش عمده آن ناشی از عوامل طبیعی و زمین شناسی است. تغییرات اقلیمی و افزایش فعالیت های فرساینده خاک توسط انسان باعث شده است که این پدیده از لحاظ مکانی وسعت بیشتری را تحت الشعاع خود قرار دهد.

بنابراین یکی از دلایل اصلی این موضوع که ریزگردها اخیرا بیشتر ما را تحت تاثیر قرار می دهند برمی گردد به بحث تغییر اقلیم که در دوره های بازگشت جریانات جوی این پدیده تضعیف و تشدید خواهد شد. دلیل مهم دیگر هم پیرامون فعالیت های انسان و تشدید فرسایش خاک بوده که ناشی از عدم مدیریت صحیح آب، از بین بردن پوشش گیاهی، خشک شدن بستر رودها و همچنین اختلافات منطقه ای بر سر آب می باشد. مجموعه این عوامل باعث شده است که ریزگردها بیش از پیش کشورها را درگیر این بحران کند.

چه راهکاری برای مقابله با این ریزگردها وجود دارد؟

ریزگردها همانطوری که از اسم آن مشخص است ذرات ریز خاکی هستند که توسط باد از زمین برداشته می شوند و وارد سیستم جوی خواهند شد، بنابراین هر اقدامی که در راستای تثبیت این ذرات و عدم جابجایی آن در هوا شود را می توان به عنوان راهکار درنظر گرفت.

مهمترین راهکار در این زمین حفظ پوشش گیاهی زمین و توسعه آن می باشد. در واقع گیاه با حفظ رطوبت خاک و چسبندگی آن از فرسایش و جابجایی ذرات خاک و ماسه جلوگیری می کند. تثبیت ماسه های روان بیابانی از مهمترین اقدامات در این زمینه محسوب می شود. برخی از کشورها از مالچ پاشی (ماده با محتوای قیر) بر روی ذرات منفصل خاک مانع از فرسایش موقت آن می شدند که محدودیت این اقدام مربوط هزینه بر بودن آن و تاریخ انقضای مالچ می باشد.

برخی از دانشمندان استفاده از پوشش مواد درشت دانه مانند گراول ها و ریگ ها را جهت تثبیت خاک مناسب می دانند که این اقدام در مقایسه با مالچ پاشی از لحاظ عمر مواد، سازگاری با محیط و هزینه بهینه تر خواهد بود. هرچند این اقدام نیز نیاز به تلاش جدی بین المللی دارد.

یکی دیگر از راهکارهای موجود اتخاذ تصمیم گیری های صحیح در رابطه با مصرف آب و مدیریت سدهای آبی است که اختلافات منطقه ای بر سر این موضوع می تواند بحران ریزگردها را تشدید کند.

این ریزگردها فقط مختص کشور عراق و ایران است یا کشورهای دیگری را نیز تهدید می کند؟

از آنجاییکه کشورهای ایران و عراق دارای مناطق نیمه خشک و خشک می باشند پس خود این کشورها نیز منشأ انتشار نیز می باشند. ولی همانطور که اشاره شد بخش عمده آن مربوط به بیابان های و مناطق خشک جنب حاره است که حداقل ۳۰ کشور را شامل خواهد شد. لازم به ذکر است به سبب جریان باد غالب ریزگردها و طوفان های شن بیابان های ایران به منطقه ما وارد نمی شوند. کما اینکه اگر جریانات جوی بزرگی هم از ناحیه شرق و جنوب شرق داشتیم از آلودگی های مراکز ایران هم در امان نبودیم.

اثرات این ریزگردها و پیشروی سریع آنها در سال اخیر این زنگ خطر را به صدا درآورده است که این پدیده با سرعت خطرناکی می تواند بخش زیادی از کره زمین را متاثر سازد. هم اکنون ریزگردها توانسته است تا بخش هایی از روسیه و جنوب اروپا پیشروی کند.

وجود ریزگردها در جامعه گاها احساس ناامنی بوجود می آورد، این ریزگردها چه پیامدهایی دارد؟

ریزگردها از پدیده های جوی است که می توان گفت به جز آسیب های جدی هیچ ثمری نخواهد داشت.

مهمترین اثرات مضر ریزگردها به سلامتی انسان ها و جانداران برمی گردد که  مشکلات تنفسی و قلبی مهمترین آن می باشد. ریزگردها علاوه بر افراد حساس به مشکلات ریوی بر روی تمامی افراد سالم نیز اثرات مخربی وارد می سازد.

بی نظمی در فرایند رشد گیاهان، پوشش جنگلی و مزارع کشاورزی و باغات از تاثیرهای مخرب نشست ریزگردها می باشد. محسوس ترین این اثر نشست خاک بر روی ساقه و برگ گیاهان بوده که به عنوان پوشش نازک مانع از نفوذ نور خورشید خواهد شد و بنابراین فرایندهای حیاتی گیاه همچون فتوسنتز دچار اختلال می گردد.

کلیه سازهای تاریخی و غیرتاریخی با مصالح متفاوت در اثر ریزگردها در معرض استهلاک و فرسایش قرار خواهند گرفت. نشست ریزگردها بر روی کابل های برق نشان داده است که خسارات کلانی به این تاسیسات وارد کرده است که نمونه های موردی آن در جنوب غرب ایران در گزارشات به وفور یافت می شود.

کاهش دید افقی از این پدیده سبب اختلال تردد در زمین و هوا و دریا می گردد. لغو پرواز هواپیماها و حوادث ناشی از عدم دید مناسب در محورهای مربوطه از جمله خساراتی است که از این پدیده ناشی خواهد شد.

آلوده کردن منابع آبی (ذخایر برف و سایر منابع شرب) از دیگر تاثیراتی است که ریزگردها از خود برجای خواهند گذاشت.

گفت و گو: هیوا محمدپور

شما هم نظر خود را در مورد این مطلب در قسمت نظرات بنویسد بعد از تائید مدیر منتشر خواهد شد