کردستان با افزایش نگران‌کننده نرخ خودکشی، به‌ویژه در میان جوانان و زنان، مواجه است. فقر، بیکاری، و فشارهای خانوادگی و فرهنگی این بحران را تشدید کرده‌اند. دکتر شهلا محمدزاده، جامعه‌شناس، در گفت‌وگویی چالشی به بررسی این معضلات و ناکارآمدی سیاست‌های دولتی پرداخته است. آیا وقت آن نرسیده که مسئولان اقدامات جدی و ملموس انجام دهند؟

در سال‌های اخیر، کردستان با معضلی تلخ و نگران‌کننده افزایش چشمگیر نرخ خودکشی دست‌وپنجه نرم می‌کند. این بحران که به‌ویژه جوانان و زنان را هدف قرار داده، به نمادی از نابرابری‌ها و مشکلات عمیق اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در این منطقه تبدیل شده است. سوال اینجاست: آیا مسئولان و نهادهای ذی‌ربط از خواب غفلت بیدار خواهند شد تا به داد این جامعه برسند؟ آیا به‌جای وعده‌های پوچ و بی‌اساس، اقدامی ملموس برای بهبود شرایط انجام خواهد شد؟ دکتر شهلا محمدزاده، جامعه‌شناس و منتقد وضعیت موجود، در گفت‌وگویی چالشی به بررسی ابعاد این بحران پرداخته و با تأکید بر ضرورت تغییرات بنیادین، ما را به تأملی عمیق‌تر در این بحران دعوت می‌کند.

در این مصاحبه، دکتر شهلا محمدزاده با اشاره به نقش عوامل مختلف از جمله فقر، بیکاری، فشارهای اجتماعی و ضعف عملکرد نهادهای دولتی، خواستار اقدام فوری و جدی برای مقابله با این بحران شده است. وضعیت کنونی، نه‌تنها نیازمند تحلیل و بررسی‌های دقیق است، بلکه به همت و همکاری تمامی اقشار جامعه برای تغییر این روند نیاز دارد. اگر امروز دست به اقدام نزنیم، فردا ممکن است خیلی دیر باشد.

خانم دکتر، وضعیت خودکشی در کردستان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

خودکشی یک بحران جهانی است، اما در کردستان، وضعیت خوب نیست. آمارهای منتشرشده از سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهند که نرخ خودکشی، به‌ویژه در میان جوانان و زنان، به طور مداوم افزایش یافته است. متأسفانه، رسانه‌ها در سال‌های اخیر به این موضوع توجه کافی نداشته‌اند و این کم‌توجهی خود به عادی‌سازی این بحران دامن زده است. این بحران، ریشه‌هایی عمیق در مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دارد که بدون بررسی دقیق و اقدامات جدی، شرایط وخیم‌تر خواهد شد.

عوامل موثر بر افزایش خودکشی

چه عواملی بیشترین تأثیر را بر افزایش نرخ خودکشی در کردستان دارند؟

عوامل متعددی در این بحران دخیل هستند. از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به مشکلات اقتصادی اشاره کرد. فقر، بیکاری، و نبود فرصت‌های شغلی برای جوانان، احساس بی‌آیندگی و ناامیدی ایجاد می‌کند. از سوی دیگر، مسائل فرهنگی و اجتماعی نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند؛ برای مثال، فشارهای اجتماعی و خانوادگی به‌ویژه بر زنان، عدم دسترسی به خدمات روان‌شناسی، و تابوهای فرهنگی در خصوص مشکلات روانی، همگی به این بحران دامن می‌زنند. همچنین، نابرابری‌های جنسیتی و خشونت خانگی نیز نقش مهمی در افزایش نرخ خودکشی دارند. فشارهای اجتماعی برای مطابقت با استانداردهای فرهنگی و خانوادگی، به ویژه در میان زنان و نوجوانان، و نیز مسائل مرتبط با هویت و جایگاه اجتماعی، بحران را تشدید می‌کنند.

نقش سیاست های دولتی در بحران خودکشی

 نقش مسئولان و سیاست‌های دولتی در مدیریت این بحران چیست؟

صادقانه بگویم، نقش مسئولان در مدیریت این بحران بسیار ضعیف بوده است. سیاست‌ها و برنامه‌های دولتی بیشتر بکمتر برای رفع مشکلات اقتصادی و اجتماعی در کردستان بوده است. وعده‌های بسیاری برای ایجاد تغییرات داده شده، اما هیچ اقدام عملی و ملموسی برای بهبود شرایط زندگی مردم، به‌ویژه جوانان، انجام نشده است. نبود برنامه‌های جامع حمایتی، ضعف در آموزش‌های روان‌شناختی، و کمبود فرصت‌های شغلی پایدار، از جمله چالش‌های اصلی در این حوزه است. علاوه بر این، نبود هماهنگی بین نهادهای مختلف و فقدان راهبردهای پیشگیرانه بلندمدت، نقش مهمی در عدم توانایی مدیریت این بحران داشته است. بخش بزرگی از معضل نیز به ضعف در اجرای قوانین و عدم حمایت کافی از قربانیان خشونت خانگی و افرادی که با مشکلات روانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، بازمی‌گردد.

آیا تاکنون اقدامات موثری برای کاهش خودکشی در کردستان انجام شده است؟

برخی اقدامات محدود انجام شده، اما کافی نبوده‌اند. سمینارها و کارگاه‌هایی در برخی شهرها برگزار شده است، اما این اقدامات مقطعی و فاقد برنامه‌ریزی بلندمدت بوده‌اند. در کنار این، همکاری میان نهادهای دولتی و سازمان‌های مردم‌نهاد برای ارائه خدمات روان‌شناختی و افزایش آگاهی عمومی نیز بسیار محدود است. برای مقابله با این بحران، به برنامه‌های جامع و هماهنگ نیاز داریم. همچنین، باید سیاست‌های حمایتی برای ارتقای سطح رفاه اجتماعی و اقتصادی جامعه تقویت شود. ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای ارائه خدمات مشاوره‌ای و روان‌درمانی در مناطق مختلف و به‌ویژه در مناطق روستایی و دورافتاده، نیز یکی از اقدامات ضروری است که باید در دستور کار قرار گیرد.

 چه راهکارهایی برای کاهش نرخ خودکشی پیشنهاد می‌کنید؟

کاهش نرخ خودکشی نیازمند یک رویکرد جامع و چندوجهی است. بهبود شرایط اقتصادی با ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار و حمایت از کسب‌وکارهای محلی می‌تواند تأثیر قابل توجهی در کاهش اضطراب‌های اقتصادی داشته باشد. افزایش دسترسی به خدمات روان‌شناسی و مشاوره‌ای، از طریق ایجاد مراکز مشاوره و روان‌درمانی در شهرها و روستاها و ارائه این خدمات به‌صورت رایگان یا با هزینه‌های پایین، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. برگزاری کمپین‌های آموزشی درباره افسردگی، اضطراب و خودکشی در مدارس، دانشگاه‌ها و رسانه‌ها می‌تواند به تغییر نگرش‌ها و کاهش تابوها کمک کند. همچنین، تقویت نهادهای مدنی و حمایت از سازمان‌های مردم‌نهاد برای افزایش آگاهی‌بخشی و ارائه خدمات حمایتی، ضروری است. آموزش مهارت‌های زندگی به دانش‌آموزان و خانواده‌ها و تقویت برنامه‌های مشاوره‌ای در مدارس نیز از دیگر راهکارهای مهم است. علاوه بر این، توسعه برنامه‌های حمایتی برای قربانیان خشونت خانگی و افرادی که با مشکلات روانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، باید به عنوان یکی از اولویت‌های اصلی در دستور کار قرار گیرد.

خودسوزی در میان زنان شایع تر است
آیا تفاوت‌های جنسیتی در نرخ خودکشی مشاهده می‌شود؟

بله، تفاوت‌های جنسیتی در این زمینه بسیار واضح است. زنان، به‌ویژه زنان جوان و متأهل، به دلیل فشارهای اجتماعی و فرهنگی بیشتر در معرض خطر قرار دارند. روش‌های خودکشی نیز میان زنان و مردان متفاوت است؛ برای مثال، خودسوزی در میان زنان شایع‌تر است که نشان‌دهنده شدت بحران‌های روانی و اجتماعی آن‌هاست. علاوه بر این، انتظارات فرهنگی و اجتماعی که به زنان تحمیل می‌شود و نیز محدودیت‌های مرتبط با نقش‌های سنتی جنسیتی، فشارهای زیادی را بر زنان وارد می‌کند که می‌تواند منجر به افزایش نرخ خودکشی در این گروه شود. مردان نیز با بحران‌های روانی خاص خود مواجه‌اند که بیشتر به مشکلات شغلی و اقتصادی و فشارهای اجتماعی برای موفقیت و تأمین مالی خانواده بازمی‌گردد.

نقش رسانه‌ها در کاهش خودکشی

رسانه‌ها چگونه می‌توانند در کاهش این پدیده نقش داشته باشند؟

رسانه‌ها نقش بسیار مهمی در آگاهی‌بخشی عمومی دارند. آن‌ها باید اطلاعات دقیق و علمی درباره خودکشی ارائه دهند و از انتشار اخبار هیجانی یا سطحی پرهیز کنند. همچنین، با پرداختن به داستان‌های موفق افرادی که بر مشکلات خود غلبه کرده‌اند، می‌توانند به ایجاد امید و تغییر نگرش‌ها کمک کنند. رسانه‌ها باید با استفاده از پلتفرم‌های مختلف، آگاهی عمومی را درباره اهمیت سلامت روان و روش‌های پیشگیری از خودکشی افزایش دهند. استفاده از کارشناسان روان‌شناسی در برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی، و تولید محتواهای آموزشی در فضای مجازی نیز می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند. همچنین، تشویق مردم به درخواست کمک و مشاوره در صورت مواجهه با مشکلات روانی و اجتماعی، نقش مهمی در کاهش این پدیده خواهد داشت.

 نقش آموزش و پرورش در پیشگیری از خودکشی چیست؟

آموزش و پرورش می‌تواند نقش کلیدی در پیشگیری از خودکشی ایفا کند. ارائه مهارت‌های زندگی، مدیریت استرس، و آموزش نحوه مواجهه با مشکلات، باید جزئی از برنامه‌های آموزشی مدارس باشد. همچنین، حضور مشاوران مجرب در مدارس و ایجاد فضای امن برای بیان مشکلات دانش‌آموزان بسیار ضروری است. آموزش و پرورش باید برنامه‌های جامعی برای شناسایی و حمایت از دانش‌آموزانی که با مشکلات روانی و اجتماعی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، تدوین کند. تقویت ارتباط بین خانواده‌ها و مدارس برای ایجاد یک سیستم حمایتی قوی نیز بسیار اهمیت دارد. علاوه بر این، ترویج فعالیت‌های اجتماعی و هنری در مدارس می‌تواند به دانش‌آموزان کمک کند تا احساسات و افکار خود را به شکلی سازنده و مثبت بیان کنند.

 آیا نقش فرهنگ و سنت‌های محلی در افزایش نرخ خودکشی در کردستان تاثیرگذار است؟

 بله، فرهنگ و سنت‌های محلی نقش مهمی در این زمینه دارند. فشارهای فرهنگی و سنتی بر افراد، به‌ویژه بر زنان و جوانان، می‌تواند منجر به افزایش استرس و ناامیدی شود. برای مثال، انتظارات جامعه در مورد نقش‌های جنسیتی، ازدواج‌های اجباری یا زودهنگام، و همچنین تابوهای مرتبط با مسائل روانی و بیان مشکلات شخصی، می‌تواند شرایط را برای افرادی که با مشکلات روانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، دشوارتر کند. فرهنگ‌های محلی نیز در برخی موارد مانع از دسترسی به خدمات روان‌شناختی می‌شوند، زیرا مراجعه به مشاوران و روان‌شناسان ممکن است به‌عنوان نشانه ضعف تلقی شود.

فشارهای ناشی از تلاش برای جلب توجه 

تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر افزایش خودکشی در کردستان چیست؟

شبکه‌های اجتماعی می‌توانند تاثیر دوگانه‌ای داشته باشند. از یک سو، آن‌ها می‌توانند به افزایش آگاهی عمومی و ارائه اطلاعات مفید درباره مسائل روان‌شناختی کمک کنند. اما از سوی دیگر، استفاده نادرست و بی‌رویه از این شبکه‌ها، مقایسه‌های اجتماعی نادرست و انتشار محتواهای منفی و ناامیدکننده می‌تواند منجر به افزایش احساس ناامیدی و استرس در افراد شود. فشارهای ناشی از تلاش برای جلب توجه و تایید در شبکه‌های اجتماعی نیز می‌تواند بر سلامت روانی تاثیر منفی داشته باشد. همچنین، دسترسی آسان به محتواهای خودکشی و روش‌های آن از طریق شبکه‌های اجتماعی، ممکن است خطر افزایش رفتارهای خودکشی را بیشتر کند. لذا، کنترل و مدیریت محتواهای منتشر شده در این شبکه‌ها و همچنین ارائه آموزش‌های لازم درباره استفاده سالم از آن‌ها ضروری است.

پیام پایانی

خودکشی، بحرانی است که نیازمند اقدام فوری و جدی است. مسئولان باید به‌طور سیستماتیک و با رویکردی جامع به این موضوع بپردازند. از سوی دیگر، جامعه نیز باید حساس‌تر و آگاه‌تر شود و با حمایت از افراد آسیب‌دیده، نقش خود را در کاهش این پدیده ایفا کند. تنها با همکاری همگانی می‌توان به مقابله با این بحران پرداخت.

مصاحبه / هیوا محمدپور

شما هم نظر خود را در مورد این مطلب در قسمت نظرات بنویسد بعد از تائید مدیر منتشر خواهد شد