جوان دیواندره ای بعداز فارغ­التحصیلی کارشناسی ارشد در رشته پژوهش هنر از دانشگاه هنر تهران و دو سال تدریس در دانشگاه­های علمی ـ کاربردی، به اقلیم کردستان عراق می‌رود و در دانشگاه صلاح­الدین اربیل مشغول تدریس دروس نظری می‌شود. «آرام محمدی» همزمان کار گردآوری ترجمه­ی متونی برای تدریس را شروع می‌کند و از آنجا ایده­ی دایره­المعارف به ذهنش می رسد. این کتاب به زبان کردی و تحت عنوان “دایره­المعارف هنر مدرن و معاصر” به شرح مفاهیم، جنبش­ها، سبک­ها و هنرمندان در یک قرن و نیم اخیر می­پردازد و شامل چند بخش ضمیمه نیز هست که یکی از آنها کرونولوژی یا وقایع­نگاری سال به سال رخدادهای مهم هنری و رویدادهای غیرهنری اما تأثیرگذار بر روند تاریخ هنر است، دوم فرهنگ لغت انگلیسی ـ کردی و سوم کردی ـ انگلیسی است.

هنگام تدریس در دانشگاه صلاح­الدین اربیل، یکی از مشکلاتی که با آن مواجه بودم کمی منابع نظری هنر و به ویژه مرتبط با هنر معاصر بود. در حالی که در نمایشگاه­ها و گالری­ها حضور هنرهای نو هر روز پر رنگتر می­شد و نیاز به مطالب مرتبط با آن بیشتر حس می­شد، اما منبع قابل توجهی برای مطالعه وجود نداشت. از نسخه­های معدودی هم که به زبان کردی موجود بودند، تناقض و تمایز در تعاریف و حتی نحوه­ی تلفظ اسامی هنرمندان و اصطلاحات هنری بر مشکلات می­افزودند. همگام با تدریس دروس نظری به نظرم رسید که این کاری است که از عهده­ی من برمی­آید و نیاز دانشجوها به آشنایی بیشتر با سبک­ها و جنبش­های هنری معاصر به من انگیزه می­داد که حتماً کار را به پایان برسانم.

خوانندگان این کتاب دانشجوهای هنرهای تجسمی، هنرمندان و نویسندگان هنری خواهند بود و به عنوان یک کتاب مرجع باید در دانشگاه­ها و دانشکده­های هنر و کتابخانه­های عمومی در دسترس باشد. این کتاب بیشتر مورد استفاده­ی آن دسته از خوانندگان است که منابع مطالعاتی دیگرشان هم کردی است، چنانچه به اصطلاحاتی جدید یا اسامی هنرمندانی جدید برمی­خورند، می­توانند مطالبی درباره­ی آن در کتاب مذکور بیابند.

نوشتن کتابی با این حجم [۶۶۲ صفحه] کاری است که صبر و حوصله­ی زیادی می­خواهد. یکدست بودن کل متن، صحت تاریخ­ها و… نیاز به دقت بالایی دارد. به عنوان یک کتاب مرجع این موارد از اهمیت بالاتری برخوردار است. ضمن اینکه تازه­کار بودن ادبیات کردی در این موضوع و نبودن کتاب دیگری با این رویکرد به زبان کردی، چالش بزرگی بود. نوشتن به زبانی که اصیل، قابل فهم و آکادمیک باشد، کار آسانی نیست، اما این حجم از مطالب در یک حوزه­ی تخصصی به زبان کردی، نشان از توانمندی این زبان دارد.

از سال ۲۰۱۱ میلادی به بعد کار ترجمه­ی اولین مطالب را آغاز کردم. البته پیش‌تر قسمتی از مطالب را در یک کتاب کمک آموزشی به زبان فارسی منتشر کرده بودم و به همین خاطر شروع کار خیلی با سختی همراه نبود. اما این مطالب کافی نبودند و شروع به استفاده از منابع انگلیسی کردم. اواخر سال ۲۰۱۵ کار گردآوردی، ترجمه و نوشتن مطالب به پایان رسید و صفحه­آرایی کتاب را انجام دادم که آن هم کار آسانی نبود. در نهایت پس از آنکه با تعدادی از انتشاراتی­های کردستان عراق بر سر نحوه­ی چاپ کتاب به توافق نرسیدم، با انتشارات “مانگ” واقع در کرج مذاکره کرده و مراحل اخذ مجوز و چاپ تا آغاز سال ۲۰۱۷ به درازا کشید.

در پاسخ به سوال قبل تا حدودی جواب این سوال را نیز داده­ام، غیر از اینکه مرحله صفحه­آرایی کتاب بسیار بیشتر از کتاب­هایی که مرجع نیستند، وقت و دقت می­خواهد، چرا که جهت سهولت استفاده از آن و بالا بردن میزان کارایی کتاب، باید تابع قوانینی بود و بر اساس یک راهنمای مشخص کل مطالب را تدوین کرد. همچنین در انتشار کتاب، به ویژه به زبان کردی پس از آن همه تحمل سختی و صرف هزینه و زمان، نباید به لحاظ مادی توقع چندانی داشت، که این معضل بسیار بزرگی است. هرچند در میان کتاب­های کردی شاید کتاب من با بهترین شرایط منتشر شده باشد. طراحی جلد کتاب را هم، دوستم آ‌قای بهزاد رحیمی از طراحان خوش نام کردستان انجام دادند، که کاری درخور یک دایره­المعارف است.

از همان ابتدا یک پروژه­ی سه جلدی را در ذهن داشتم. در آینده سعی خواهم کرد که دو جلد دیگر به این کتاب اضافه کنم، یک جلد با موضوع “هنر کهن جهان”، یعنی از آغاز تاریخ هنر تا تاریخی که کتاب حاضر را از آن نقطه آغاز کرده­ام و جلدی دیگری با موضوع “هنر معاصر کردی” که شامل بخش­هایی از هنر معاصر پنج کشور ایران، عراق، ترکیه، سوریه و ارمنستان خواهد بود، که با هنر معاصر کردی درهم تنیده­اند و همواره بخشی از یکدیگر بوده­اند.

این کتاب بهار امسال در نمایشگاه بین­المللی کتاب تهران رونمایی شد و در شبکه­های اجتماعی مجازی خبرش را منتشتر کردم، که با استقبال زیادی، به ویژه از سوی دانشجویان هنرهای تجسمی کردستان عراق مواجه شد و تقاضا برای پخش کتاب در شهرهای سلیمانیه، اربیل و… بسیار زیاد است و خبر آن در سایت­ها و روزنامه­های آنجا منتشر شده است. البته برنامه­ریزی شده است که بعد از ماه رمضان از طرف اداره­ی فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان دیواندره مراسمی برای معرفی آن برگذار شود و همزمان در سطح شهر با نصب تابلوهای اعلانات، خبر آن به اطلاع همشهریانم برسد. ضمن اینکه در محفل­های خصوصی مانند کافه کتاب­های شهر سنندج و دیگر شهرهای استان این کتاب در جمع هنرمندان معرفی خواهد شد.

بخش فرهنگ تا زمانی که بتواند روی پای خود بایستد و درآمدزا باشد، نیازمند حمایت نهادهای دولتی است. اما شخصاً تمایلی به بیان درخواست و تقاضای حمایت ندارم.

ایده­های زیادی در سر دارم. توانایی و خلاقیت انجام آنها را نیز دارم. در حال حاضر روی کتابی کار می­کنم که محتوایی تحول خواهانه دارد و خواننده­ی جهانی خواهد داشت. ضمن اینکه تکمیل پروژه­ی سه جلدی “دایره­المعارف هنر”، یعنی نوشتن دو جلد دیگر این دایره­المعارف را فراموش نمی­کنم.

گفت و گو از /هیوا محمدپور